Türkiye’de gazeteciler, basında sansürün kaldırılışının 114. yıldönümünü bu yıl da taarruz, tehdit, yargılama, baskı ve sansür tertibinde karşıladı. CHP Milletvekili Utku Çakırözer’in hazırladığı rapora nazaran Türkiye’de 2022’in birinci 6 ayında gazeteciler 350 defa hakim karşısına çıktı, 56 gazeteci gözaltına alındı, 23 gazeteci ise tutuklandı.
CHP Eskişehir Milletvekili Utku Çakırözer, AKP-MHP iştirakinde Meclis’e sunulan ve Ekim ayında Genel Kurul’a inmesi planlanan ‘sansür maddesi’nin da Basın Bayramında Türkiye’nin ‘basın özgürlüğünden’ ne kadar uzaklaştırıldığının simgesi olduğunu söyledi.
BAYRAM DEĞİL ÇABA GÜNÜ
24 Temmuz Basın Bayramı ve basında sansürün kaldırılışın yıldönümü. Fakat basına yönelik baskılar nedeniyle Türkiye’de gazeteciler bu günü ‘Basın Özgürlüğü için Uğraş Günü’ olarak karşılıyor. Dünya Basın Özgürlüğü sıralamasında 180 ülke ortasında 149’uncu sırada olan Türkiye’de gazeteciler haberleri, yazıları toplumsal medya payaşımları nedeniyle işsiz bırakılıyor, tehdit ediliyor, yargılanıyor, tazminat cezalarına çarptırılıyor, hapsediliyor.
Türkiye’deki basın ve tabir özgürlüğü alanındaki ihlalleri her ay tertipli olarak hazırladığı ‘Basın Özgürlüğü Raporu’ ile kamuoyuna duyuran CHP’nin gazeteci kökenli Eskişehir Milletvekili Utku Çakırözer’in hazırladığı 2022 yılının birinci 6 aylık basın özgürlüğü ihlalleri raporu bu vahim tabloyu bir kere daha gözler önüne serdi. Çakırözer’in hazırladığı rapora nazaran yılın birinci 6 ayında gazeteciler 350 defa hakim karşısına çıkarken, 56 gazeteci gözaltına alında, 23 gazeteci tutuklandı. Onlarca haber sitesi ile yüzlerce haber erişime engellendi.
49 GÜN TUTUKLU KALDI
Çakırözer’in hazırlamış olduğu rapora nazaran; işte yılın birinci 6 ayında basın özgürlüğü ihlalleri:
– Yılın birinci 6 ayında hakim karşısına çıkan gazetecilerden Reyhan Çapan 1 yıl 6 ay, Korkusuz Gazetesi muharriri Memduh Bayraktaroğlu 1 yıl 2 ay, Elif Çetiner 1 yıl 8 ay, Mehmet Arslan ve Abdurrahman Gök 3 yıl 22 gün mahpus cezasına çarptırıldı.
– Katıldığı bir programdaki tabirleri nedeniyle ‘Cumhurbaşkanına hakaret (TCK 299)’ argümanıyla yargılanan Sedef Kabaş 49 gün tutukluluğun akabinde 2 yıl 4 ay mahpus cezasına çarptırıldı. Gazeteci İbrahim Haskoloğlu 8 günlük tutukluluğun akabinde tahliye edildi.
– Libya’da şehit olan MİT mensubunun cenaze merasimini haberleştirdikleri için yargılanan daha evvel altı ay tutuklu kalan gazeteciler Barış Pehlivan, Murat Ağırel ve Hülya Kılınç haklarında verilen cezaların katılaşması üzerine Şubat ayında tutuklanarak yine cezaevine gönderildi. Gazeteciler infaz yasası düzenlemeleri ile özgür kalabildi.
– 19 Haziran’da Diyarbakır’da gözaltına alınan 21 gazeteciden 16’sı ise 39 gündür tutuklu.
SALDIRI, TEHDİT, BASKIN
Gazeteciler yılın birinci altı ayını atak, tehdit ve amaç gösterme nedeniyle büyük güvenlik riski altında geçirmek zorunda kaldı.
– Ses Kocaeli gazetesi imtiyaz sahibi Güngör Arslan işyerinde silahlı akın sonucu hayatını kaybetti.
– Ortalarında gazeteciler Alican Uludağ, Seyhan Avşar, Hayri Demir, Mustafa Güzel, İsmail Arı’nın da bulunduğu onlarca gazeteci haberleri nedeniyle tehdit edildi.
– Kayseri’de Deniz Postası TV binası 50 kişilik küme tarafından basıldı, televizyon çalışanları atağa uğradı.
– Ordu Taraf Gazetesi internet sayfasında yayınlanan bir haber nedeniyle imtiyaz sahibi Osman Şahin’in ofisini polis bastı, Şahin’e haber kaynağını açıklaması baskısı yapıldı.
CAYDIRICI CEZA YOK, FAİLLER SERBEST
Halkın haber alma hakkı ve basın özgürlüğü çabası veren birçok gazeteci de tehdit ve hücumlar ile karşı karşıya kalmasına karşın, onlara yönelik taarruz ve tehditlerle ilgili caydırıcı ceza/yaptırım uygulanmadı.
– İstanbul’da Halk TV programcısı Levent Gültekin’e 25 kişinin sopalı hücumuyla ilgili davada mahkeme sanıkların ‘sosyal alakalarını dikkate alarak’ cezada indirime gitti. 11 ay mahpus cezası verilen sanıklar bir gün dahi cezaevinde kalmadı.
– Katıldığı bir televizyon programında gazetecileri tehdit eden AKP’li Kozlu Belediye Lideri Ali Bektaş’a bin 380 lira isimli para cezası verildi.
HABER TAKİBİNE ENGEL
Gazeteciler haber takibi sırasında da polis şiddeti ve engellemesi ile karşı karşıya kaldı. Bilhassa toplumsal olaylarda basın açıklamalarını, yurttaşın Anayasal hakkı olan protestoları takip eden gazetecilere müsaade verilmedi.
– 1 Mayıs kutlamaları, Seyahat direnişinin yıldönümü ve Seyahat davasına ait protestolar ile Onur Yürüyüşü üzere toplumsal olayları takip eden gazeteciler engellendi, polis şiddeti ile karşı karşıya kaldı.
– Siyasalların programlarını, ziyaretlerini, basın toplantılarını takip eden gazetecilere yönelik engelleme ve tehditler de dikkat çekti.
TAZMİNAT DAVALARIYLA GÖZDAĞI
Yılın birinci 6 ayında çabucak her ay dikkat çeken bir öteki konu da gazetecilere gözdağı ve baskı emeliyle açılan ağır tazminat davaları oldu. Bu davaların yüklü olarak AKP’li siyasetçiler ve yakınları tarafından açılması ise dikkat çekti.
– AKP Genel Lideri ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eski avukatı Mustafa Doğan İnal hakkındaki tezleri ait yazılar nedeniyle gazeteciler Barış Terkoğlu ve Can Bursalı ile Independent Türkçe’ye, 100’er bin liralık manevi tazminat davası açıldı.
– SÖZCÜ müellifi Yılmaz Özdil hakkında 1 milyon TL’lik tazminat davası açıldı.
– Erdoğan’ın damadı Selçuk Bayraktar, gazeteci Sevimli Payzın ve Halk Tv’ye Kelamım Var programına katılan konuğa soruları nedeniyle 150 bin TL’lik tazminat davası açtı. Bayraktar tekrar kendisi ve şirketi hakkında çıkan haberler nedeniyle Yeni Hayat gazetesi ve gazeteci Sedat Yılmaz, BirGün gazetesi ve muhabiri İsmail Arı hakkında yüzbinlerce liralık davalar açtı.
– Milletlerarası Savunma Danışmanlık İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş (SADAT), Kozmik gazetesi ve gazeteci Yusuf Karadaş’a köşe yazısı nedeniyle 25 bin TL manevi tazminat talebiyle dava açtı.
– SÖZCÜ muharriri Çiğdem Toker büsbütün dokümanlı ‘İBB’den Vakıflara Hizmet Raporu’ başlıklı yazısı nedeniyle 30 bin lira tazminat cezasına mahkum oldu.
CİMER ŞİKAYETİYLE SORUŞTURMA
Gazetecilere yönelik baskıda dikkat çeken bir öteki gelişme ise, gazetecilerin CİMER şikayeti ile soruşturulması oldu. Sözcü Gazetesi muhabiri Erdoğan Süzer hakkında, Hazine topraklarının özelleştirme yoluyla satılacağına ait haberi nedeniyle bir vatandaş tarafından CİMER’e yapılan şikayet üzerine savcılık tarafından soruşturma açıldı, söze çağrıldı.
SAVAŞ DA GAZETECİLERİ ETKİLEDİ
– Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile başlayan savaş ortamı da gazetecileri etkiledi. Rus haber ajansı Sputnik’te çalışan ya da geçkmişte çalışmış gazeteciler Twitter üzerinden fişlendi. Gazeteciler, ‘Rusya yanlısı’ gösterilerek amaç gösterildi.
AYM KARARINA KARŞIN AMBARGOYA DEVAM
– Basın İlan Kurumunun gazetelere haksız bir biçimde verdiği ilan durdurma cezaları Anayasa Mahkemesi’nden (AYM) döndü. AYM; Üniversal, BirGün, Cumhuriyet ve SÖZCÜ gazetelerinin BİK tarafından verilen kesme cezalarına dair yaptıkları ferdi müracaatları, toplu olarak kıymetlendirerek ‘hak ihlali’ kararı verdi. AYM kararına karşın BİK ilan kesme cezalarını sürdürdü. 2019 yılından bu yana Basın İlan Kurumu’ndan ilan alamayan Kozmik Gazetesi’ne yılın birinci 6 ayında 5 gün ilan kesme cezası, 21 bin lira para cezası verildi.
– Milletvekillerinin Meclis’te verdiği soru önergelerine ait haberler için bile BİK cezai işlem hazırlığı başlatarak gazetelerden savunma istedi.
– Ulaştırma Bakanlığı Sözcü, Birgün, Korkusuz, Karar gazetelerine ‘müfteri’ suçlaması ile gaye gösterdi.
MALİYETLER GAZETE VE MECMUALARI VURDU
Ekonomide yaşanan kriz nedeniyle kağıt ve baskı masraflarındaki yüksek artış gazeteleri vurdu.
– 2 yılı aşkın müddettir Basın İlan Kurumu’ndan ilan alamayan Yeni Asya Gazetesi, artan maliyetlerin karşılanabilmesi için gazetenin sayfa sayısını 8’e düşürdü.
– Mart ayının birinci gününde ŞOK gazetesi 21 yıllık basılı yayın hayatına, yüksek maliyetler nedeniyle son verdiğini açıkladı.
– 32 yıllık Dergah mecmuası kapandı.
– Yeniçağ gazetesi Mayıs ayı itibariyle ekonomik sebepler nedeniyle ulusal yayıncılıktan bölgesel yayıncılığa geçti.
KANALLARA TEKRAR CEZA YAĞDI
Yılın birinci altı ayında halkın haber alma hakkı için yayın yapan televizyon kuruluşlarına RTÜK ceza yağdırdı.
– RTÜK üyesi İlhan Taşçı’nın araştırmasına nazaran, RTÜK 6 ay içerisinde KRT TV’ye 5, Tele1’e 9, Halk TV’ye 8, Flash TV’ye 4, FOX TV’ye 4 sefer olmak üzere toplam 30 sefer ceza kesti. Kesilen idari para cezalarının toplamı 10 milyon TL’yi buldu. Buna karşılık TGRT Haber, Beyaz TV ve ATV’ye toplam 1,5 milyon TL bedelinde 3 ceza uygulandı.
– RTÜK’ün Halk TV’deki Görkemli Anılar programına ‘Cemo’ türküsünün seslendirilmesi nedeniyle verdiği yayın durdurma cezası 23 Nisan’da uygulandı.
– Ana muhalefet başkanının açıklaması, milletvekillerinin konuşmaları bile kanallara ağır cezalar kesmek için münasebet gösterildi. CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu’nun TÜRGEV ve Ensar vakıflarından ABD’ye aktardığı paralarla ilgili açıklamasını yayınlayan Tele 1, KRT, Halk TV ve Flash Haber’e üst sondan idari para cezaları verildi.
– Seyahat davasının akabinde verilen mahkûmiyet kararlarını eleştiren CHP Küme Başkanvekili Özgür Özel ve TİP İstanbul Milletvekili Ahmet Şık’ın kelamlarını yayınlayan tıpkı kanallara da tekrar para cezası verdi.
– RTÜK, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın şikâyeti üzerine Kuran kursunda cinsel atağa uğrayan çocukların haberini yapan Halk TV, KRT, TELE 1 kanallarına idari para cezaları verdi.
– Sedat Peker’in açıklamalarının tartışıldığı bir yayın için de İçişleri Bakanının şikayeti üzerine Halk TV ve KRT’ye para cezası kesildi.
SİTEYE DE HABERE DE ERİŞİM ENGELİ
Yılın birinci altı ayında basın özgürlüğünü kısıtlayan temel uygulamalardan biri de erişim engellemeleri oldu.
– Aktif Haber, Yeni Demokrasi, Umut Gazetezi, Gazete Karınca, Avrupa Haber’inde ortalarında bulunduğu onlarca internet sitesi, tekraren erişime engellendi.
– DW Türkçe ve Amerika’nın Sesi web sitelerine lisans müracaatlarını yapmadıkları gerekçesiyle erişim pürüzü getirildi.
– Yılın birinci 6 ayında da yoğunluklu olarak yolsuzluk, usulsüzlük, rüşvet, vazifesi suistimal, cinsel taciz haberlerine yönelik erişim manisi kararları getirildi. Tarikat yurdunda intihar eden Enes Kara hakkındaki haberler, Mersin Limanı’nda uyuşturucu ticaretine yönelik operasyon haberleri, Ege Üniversitesi’nde “kişiye özel” açılan ilanlar, Esenyurt Belediyesi’nin AKP’li eski liderleri devrindeki usulsüzlük argümanları, İBB’ye haciz uygulatan şirket ile ilgili haberler, CHP Küme Başkanvekili Engin Özkoç’un Cumhurbaşkanı Erdoğan’a yönelik sözleri, İzmir’de vazifeli ağır ceza mahkemesi üyesi hakkındaki bayana yönelik şiddet haberleri, Ulusal Savunma Bakan Yardımcıları hakkındaki savlara yönelik köşe yazıları ve haberler, CHP’li Belediyeden ihale alan AKP’linin misyonundan ayrılmak zorunda bırakılmasına ait haberler, Sözcü müellifi Çiğdem Toker‘in Halkalı-Ispartakule demiryolu çizgisi ihalesi hakkında yazdığı “Aynı ihaleyi 2 katına gizlice tekrarladılar” başlıklı yazısı, Engelli Web Derneği’nin sitesindeki ‘Türk Hava Yolları’nın eski İdare Konseyi Lideri İlker Aycı hakkındaki haberler erişime engellendi.
ERİŞİM ENGELLEYEN KURUM SAYISI ARTTI
– Meclis’ten geçen Tüketiciyi Müdafaa Kanunu’nda yapılan düzenleme ile erişim engelleme yetkisi verilen kurumların sayısı da artırıldı. Ticaret Bakanlığı’na bağlı Reklam Heyeti’nin eklenmesiyle erişim yasağı yetkisine sahip kurum sayısı 20’yi aştı. Bu kurumlar ortasında Spor Toto, Futbol Federasyonu, Diyanet İşleri Başkanlığı da bulunmakta.
BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNE YENİ DARBE: SANSÜR YASASI
Türkiye’nin basın ve tabir özgürlüğü alanındaki vahim tablosu ortadayken Mayıs ayında AKP ve MHP iştirakinde Meclis’e yeni bir yasa teklifi gönderildi. ‘Dezenformasyonla mücadele’ münasebet gösterilerek gönderilen yasa teklifi, gazetecileri ve toplumsal medya kullanıcısı milyonlarca vatandaşı susturmak için yeni kabahat tarifleri ve mahpus cezaları öngörmekte. ‘Sansür yasası’ olarak isimlendirilen yasa, Meclis Kurullarından geçirildikten sonra, iktidar tarafından tatil sonrasına bırakıldı. Kanunun Ekim ayında TBMM Genel Konseyine getirilmesi planlanıyor.