Kahramanmaraş depremlerindeki kayıplarımızın büyüklüğü ile ortaya çıkan dramın sarstığı bir devirdeyiz. Türkiye’de son yüz yılın ortalamasına nazaran yaklaşık üç senede bir 6.5 büyüklüğünün üzerinde sarsıntı oluyor. Maddi ve manevi hasarın boyutu hayli büyük. Zelzele, Anadolu coğrafyasındaki travmatik hususlardan biri haline gelmiş durumda. Bununla birlikte, teknoloji ilerledikçe daha sağlıklı yerleşim imkanlarını uygulamaktan çok tetikleyici harici taraf arayışları ve komplo teorisi tartışmaları da sarsıntı afetleri sonrasında klasik hal aldı. Kahramanmaraş zelzelelerinin de akabinde HAARP’ın sarsıntı silahı olarak kullanılmış olabileceğini savunanlar medyada yer buldu.
Atmosferik şartların elektromanyetik alanlarla değiştirilmesi konusunda tarihî süreçte en çok çalışma yapılan ülkelerden biri Rusya’dır. Komplo teorisyenliği tarafında, ak-kaşık (!) “Rus uzmanlar da bu hususta uyarmıştı” üzere tuhaf tezler bile ortaya atıldı. Dezenformasyona açık olan bu bahsin rakamsal değerlendirmesi ve gelecekteki stratejik istikametini burada kısaca aktarmak istedik.
HAARP’ın kökenini merak edenler, tekrar Alaska Fairbanks yakınlarındaki HIPAS (High Power Auroral Stimulation) projesi, 1960’lı yıllardaki ABD ulusal bilim fonu (NSF) teklifleri (örneğin) ve Texas’lı Dr. Bernard J. Eastlund’ın patent ve tezlerini incelemeliler. Elektromanyetik iyonosfer müşahede ve yapılandırma sistemi çalışmaları Soğuk Savaş periyodunda Sovyet-Rusya’nın ilgi alanlarından biriydi. Sonrasında bu mevzuyla ilgili olarak ABD başta olmak üzere öbür ulusal ve memleketler arası araştırma tesisleri de kurulmuştur. HAARP bunların en dikkat çekicisi olduğu için komplo teorisyenlerinin amacı olmakla birlikte, elektromanyetik dalgalarla iklim düzenleme üzere faaliyetlerin hala Rus kökenli firmalar tarafından ticari faaliyetlerinde hizmet olarak pazarlanmakta olduğuna dikkat edilmelidir. Örneğin Rus teşebbüsçü M. Lavrov, Dubai merkez ve sermayeli bir şirket kurarak bu hizmetin kripto parasını bile piyasaya sürmüş durumdadır.
HAARP’la ilgili bilimsel ve teknolojik çalışmalarda Prof. Dr. Ümran İnan (Stanford/Koç Üniversitesi) da dahil yüksek atmosfer fiziği ve elektromanyetik dalgalar konusunda çok sayıda bilim insanı yer almıştır.
HAARP, 1999 yılında toplam 0.96 MegaWatt verici gücünde 6×8 tertibinde 48 antenli konfigürasyonu ile 3.10 MHz ortasında yayın faaliyetine başladı. Tesis, 2007 yılında 10×15 sisteminde 150 anten ile günümüz kapasitesine getirildi. Tam kapasitede 0.96×150/48=3.6 MegaWatt verici gücündedir. HAARP’ın iki anten alanı bulunmaktadır. Bunlardan fotoğrafta görüleni 360mx280m boyutunda ve 3.6 MegaWatt gücünde olanıdır. Bu anten alanına yaklaşık 800 metre aralıkta sistem denetim, müşahede ve araştırma binası yer almaktadır.
Öncelikle komplo teorisyenlerinin HAARP’le ilişkilendirme motivasyonlarını ele alalım ve sonrasında da sarsıntıyla alakalı güç ölçülerinin büyüklüğünü karşılaştıralım.
Deprem varsayım araştırmalarında hayvanların davranış bozukluklarından GPS pozisyon sapma anomalilerine kadar yüze yakın parametre incelenmektedir. Fakat bunların değerli bir kısmı ekstra düşük frekanslı (ELF) ve hatta altındaki aralıklardaki elektromagnetik ve iyonizasyon/elektrostatik değişimlerle ilgili olduğu görülmektedir. Yüzey elektrik alanlarının günlük olağan değişimlerinin periyodik ve periyodik olmayan bileşenleri bulunmaktadır. İnsan elektro-kardiyogramlarında kalp ritim bozukluğunun ölçümünde periyodik bileşendeki anomaliler ile kalp hastalıkları ortasındaki alaka belirlenmektedir.
İnsan EKG’si ile teşhise nazaran zelzele anomalileri konusunda bir karşılaştırma yapılırsa, zorluk yaratan değerli bir fark ortaya çıkmaktadır. Yerin üst katmanı olan litosferdeki yüzeye yaklaştıkça bilhassa sedimanter yapının yöresel olarak farklılık göstermesine bağlı olarak periyodik bileşen örüntülerini de farklılaştırmaktadır. Bu nedenle insanların birbirlerine EKG’deki ritim bozukluklarından farklı bir halde yöreye özgün örüntü anomalileri oluşmaktadır.
Bu nedenle zelzele iddia araştırmalarının, büyük sarsıntıların dönemleri da dikkate alınarak uzun müddetli data toplamaya bağlı sonuçları ile gerçekçi muvaffakiyetim değerlendirmeleri mümkündür. İlerleyen yapay zekâ teknikleri derin model transferli öğrenme (deep transfer learning), derin muhakeme üzere tekniklerle farklı fay yapılarının ortak özelliklerini daha güzel tahlil etmeyi de sağlama imkânı getirmektedir. Lakin bunun için de müşahede nokta sayısı artışı ile bilgi ölçüsünü arttırmak ihtiyacı oluşmaktadır. Türkiye’de bu hususta bizlerin de içinde olduğu araştırma projeleri bulunmaktadır.
HAARP anten sisteminden üretilen gücün tümünü zelzele ihtimali olan bir fay çizgisine kayıpsız aktarma imkânı bulunmamaktadır. Aşağıdaki tabloda kayıpsız aktarma mümkün olsaydı ve fay çizgisinde olumlu geri-beslemeli bir biçimde rezonans ile %100 verimlilikle depolanabilseydi HAARP’ın kaç gün çalışması gerektiğinin hesabı görülmektedir. %100 verimlilikle transfer ve %100 verimlilikle depolama mümkün olmayacağı için gerçekteki kıymet bunun 100 ile 1000 katı ortasında çıkabilir.
Nitekim Dr. Eastlund’ın patent müracaatındaki anten sayıları da HAARP’ın mevcut alanındaki ölçünün 50.100 katı aralığını işaret etmektedir. Dr. Eastlund HAARP projesinde resmi olarak yer almamakla birlikte patent ve HAARP ortasında kimi benzerlikler de kelam mevzusudur. Tablodaki hesaba nazaran 7 büyüklüğünde bir sarsıntı için 20 yıla yakın HAARP tesisinin çalışması gereklidir ki, ülkü olmayan şart kıymetlerini dikkate alırsak bu 1000 yıla kadar varabilir.
HAARP mevcut gücüyle (3.6MW) yaklaşık 15 yıldır işletilmektedir ve bunun iki yılı (2013-2015) çalıştırılmamıştır.
Buna karşı bir görüş şu biçimdedir: Zelzelenin olması için kâfi güç birikimi var ise HAARP ya da gibisi başka sistemlerle bunun tetiklenmesi sağlanabilir mi. Başka bir deyişle örneğin yıkıcı bir sarsıntının istatistiki güç birikim dönemi 300yıl ise son %1’lik kısmına girildiğinde sarsıntı üç yıl sonra yerine üç yıl evvel tetiklenerek, siyasi ya da askeri kıymeti olan bir tarihte yapılamaz mı?
Burada komplo teorisyenleri öteki argümanlar da ortaya koyabilir. Örneğin atmosferde, iyonosfer üzerinden öbür bir noktaya güç transferi için atmosferik Schumann Rezonansında olduğu üzere kimi kanal (kavite) rezonanslarının kullanımı mümkün olabilirse bunun için de karşı tarafta yer referansı gerekebilecektir. Hülasa zelzele öncesi ABD gemisinin gelmesi ile ABD gemisinin güç vermesi değil yer referansı olarak uzaktaki kaynağın ayarlanması (tuning) için ölçüm göndermesi mümkün müdür diye soran da çıkabilir. Nikola Tesla ile ilişkilendirilen atmosferden güç iletimi konusu da kısmen bununla ilgilidir.
Pratikte İyonosefer üzerinden elektromanyetik dalgaların iklimsel öteki tesirleri öne çıkmakla birlikte, zelzele tetikleme konusundaki komplo teorileri hala zorlama bir durumdadır. Zira yıkıcı bir sarsıntı çoklukla 7 büyüklüğünün üzerindedir ve bunların 200yıl-500yıl aralığında ağırlaşan dönemlerinde standart sapması, yani ortalamaya nazaran değişkenlikleri de yüksektir. Bu büyüklükteki zelzeleler için istatistiki dönem sapması ±20.50yıl aralığını bulabilir.
Deprem için elasto-plastik model yaklaşımı ile bir yay benzetimi yapılarak güç biriktirme suratı dikkate alınırsa gerçekte olmayan %100 verimli transfer ve depolama modeline nazaran bile HAARP’ın tetiklemesi için 10yıllarca çalıştırılması gerekliliği manasına gelir ki HAARP özelinde bu mümkün değildir. HAARP tesisi, ABD hava kuvvetlerinden 2015 yılında Alaska Fairbanks Üniversitesi’ne sivil işletme olarak devredilmiştir (arazi mülkiyeti hariç).
HAARP’tan daha tesirli alternatif sarsıntı tetikleme modeli olup olamayacağı konusunu herkese açık ortamlarda tartışmak da yere uygun bina üzere bahislerden daha değerli değildir; provokasyonlara karşı güvenlik açısından da sakıncalıdır.
Diğer yandan HAARP’tan daha güçlü ve farklı gayelerle kullanılan farklı coğrafyalarda bulunan sistemler olabileceği, bunları işletenlerin HAARP komplo teorilerini kamuflaj olarak kullanabileceğini dikkate almak gerekir.
Dr. Eastlund’in patentinde şu tabirler yer almaktadır:
“Bu buluş, inanılmaz çeşitlilikte mümkün sonuçlara ve potansiyel gelecekteki gelişmelere sahiptir. Atmosferin geniş bölgeleri beklenmedik formda yüksek bir irtifaya kaldırılabilir, böylelikle füzeler beklenmedik ve planlanmamış sürükleme kuvvetleriyle karşılaşarak bunun sonucunda yıkım yahut sapma meydana gelebilir. Hava durumunu değiştirmek, örneğin, bir mercek yahut odaklama aygıtı vazifesi görecek bir yahut daha fazla atmosferik parçacık bulutu oluşturarak üst atmosfer rüzgar modellerini değiştirerek yahut güneş absorpsiyon modellerini değiştirerek mümkündür.”
Kayaçlardaki gerilme-şekil değiştirme ile elektriksel değişimler ortasında yararlı olarak da kullanılabilecek özellikler olduğunu da belirtmek gerekir. Piezo-elektrik, termo-elektrik, dielektrik materyal değişiklikleri üzere çok sayıda özellik yüzeydeki elektrik alan üzerinde tesirlidir. Aşağıdaki formda bir hidrolik pres altındaki test numunesinin (S) mekanik yüklenmesi sırasında, yük hücresindeki gerilim değişimi ile iki yanındaki elektriksel potansiyel farkın (Voltaj) benzeri örüntüler oluşturduğu görülmektedir. Bu özelliğin fay çizgilerinde insan EKG’si üzere sarsıntı öncesi anomalilerin belirlenmesinde kullanılabilmesi üzerine de araştırma projeleri bulunmaktadır.
Bunların uygulama ayrıntısındaki zorluk ve tahlil teknikleri geniş kapsamlı bir husus olduğu için öbür yazılarda değinmek daha hakikat olacaktır.
Ancak burada belirmek gereken değerli bir konu, yer düzeyinden çekirdek doğrultusunda derine inildikçe sıcaklık artmaktadır. Magmatik sokulum durumuna nazaran 10.20km derinliklerden sonra Curie sıcaklığı aşılmış olacağı için gerilim değişiminin elektriksel tesirleri azalmaktadır. Bu nedenle de ülkemizde olduğu üzere sığ (20km’den sığ) ve büyük sarsıntıların yüzey anomalilerinin gözlenebilirliği daha yüksektir.
1990’lı yıllarda planlanmasından tam kapasite ile çalışmaya başlayıncaya kadar (2008) HAARP için ABD’nin harcadığı proje bütçesi 250 milyon Dolar’dır. HAARP araştırmaları sırasında sıra dışı olaylarla da karşılaşılmıştır. Bunlardan biri HIPAS’la bağlantılı olduğu da belirlenen Dr. Alfred Wong’un son vakitte çok tanınan bir husus olan füzyon güç üretimi ile münasebetidir. Dr. Wong atmosferik plazma müşahedeleri sırasında ortaya çıkan gücün klâsik modellere uymadığından yola çıkarak füzyon münasebetini araştırmaya başlamış ve ABD’de hakkında sahtecilikle suçlanan soruşturma açılmıştır.
Diğer yandan bahçesinde küçük bir füzyon reaktörü prototip teşebbüsü tespit edilmiş ve daha da farklı istikameti, Çin’li yatırım fonu, bir offshore şirketi üzerinden Wong’un teşebbüsünü finanse etmeye başlamıştır. Tüm bunların gerisinde, Wong’un ABD’de HIPAS/HAARP müşahede bilgilerinden elde edilen stratejik bilgileri Çin’li taraflara aktarması konusunun ABD açısından risk olarak görülmesi de ihtimal dahilindedir. ABD gayri safi ulusal hasılası yüksek bir ülke olsa da vergi verenlerin 250 milyon Doları’nı fakat değerli çıktı beklentisi olan bir proje ya da tesise harcayacağı açıktır. Dolayısı ile HAARP’ı sarsıntı dışındaki atmosferik yapılandırmaya yönelik araştırma faaliyetleri ve sonrasındaki öbür projelere girdi sağlamış olması bakımından pahalandırmak daha doğrudur.
Aşağıdaki fotoğrafta görülen Zmiev İstasyonu, Sovyet-Rusya periyodunda iyonosfer araştırmalarında kullanılmıştır ve gücü 25MWatt olduğu belirtilmektedir (HAARP’tan 7 kat daha güçlü).
Şu an devre dışı kalan bu istasyon hala (!) Ukrayna hudutları içindeki Harkov kenti yakınlarındadır. Lakin Rus ekolünden gelen grupların denetiminde en az iki tane daha atmosferik yapılandırma maksatlı elektromanyetik dalga yayıcı istasyon bulunmaktadır.
CGCT (Climate Küresel Control Trading) şirketi Dubai’de yatırım bulmuş bir Rus teknolojisidir.
Bu şirket 100km x 100km ve daha büyük alanlarda bulut arttırma ve sıcaklık düşürme hizmetleri verdiğini ilan etmiştir. Bu hizmet yaygın olarak bilinen ama verimliliği daima tartışma konusu da olan uçaktan buluta kimyasal husus ekimi ile yağmur sağımından farklıdır. Zira elektromanyetik dalgalarla, bulut olmayan yerde de bulut oluşturma ve yağış taahhüdü vermektedir. CGCT Aral görülünün tekrar geri kazandırılması üzere proje mutabakatlarını sitesinden ilan etmiştir. İklim yapılandırma hizmetlerini birinciyim Kronu (Climate Cron) ismini koydukları kripto varlık ile vermektedir. Bunların başarımının gerçekliğinin sınanması fakat uzun yıllar istatistiğine nazaran süreç yapılan vakit aralığında (örneğin 1-2 yıl) sapmanın incelenmesi ile mümkün olabilir.
CGCT’nin rakipleri de bulunmaktadır. Örneğin fotoğrafta internet sitesinden bir manzara olan Weahterlab bunlardan biridir.
Weatherlab farklı frekanslarda eşsiz elektromanyetik dalgalar ile, atmosferik akışları, yönetme, denetim etme, atmosferik bir duvar “kuvvet alanı” oluşturma, atmosferik tüneller oluşturarak mevcut hava süreçlerini yönetme savındadır. Şirket, bulutlandırabildiği üzere aykırı siklon tesiri ile bulutsuzlandırabildiği tezini da ortaya koymaktadır.
Atmosferdeki iyonosferi olayların izlenmesi ve sarsıntılar ile bağlarının tahlili konusunda akademik toplulukta da global ve ulusal projeler bulunmaktadır.
Bunlardan bir tanesi aşağıdaki fotoğrafta görülen SüperDARN sistemi ile Kuzey ve Güney Yarıküre’deki iki istasyondan iyonosfer olaylarının izlenmesi üzerinedir. İlgili bir bilimsel makaleden alınan fotoğrafta deprem-tetikli dalga tesiri de bilhassa belirtilmiştir. Bu şirketin irtibat bilgisinde Tel-Aviv / İsrail bulunmasına rağmen, bunların da Rus kökenli olabileceği belirtilmektedir.
1999 sarsıntısı sonrasında İTÜ’de başlatılan Elektrostatik Kayaç Gerginlik İzleme Sistemi’ne dayalı olarak 2021 yılında TÜBİTAK bu müşahede datalarının yapay zekâ sistemleriyle tahliline dayalı bir sarsıntı risk varsayım araştırma projesini de desteklemiştir.
Aşağıdaki fotoğrafta görülen grafik 6 Şubat 2023 günü Kahramanmaraş’ta meydana gelen zelzeleler öncesinde komşu fay sistemindeki iki uzak noktadaki müşahede istasyonlarında alınan yaklaşık beş aylık bilgidir.
Uzun yıllar grafikleri ile karşılaştırıldığında 68 gün öncesinden başlayan bir anomaliden bahsetmek mümkündür. Lakin bu müşahedenin 6 büyüklüğündeki bir zelzele mi yoksa 7 büyüklüğündeki bir zelzeleyle mi bağlı ya da yeri konusunda erken ihtar yapacak seviyede itimat düzeyine şimdi erişilememiştir. Başka yandan, bu projelerde elde edilen anomali örüntüleri ile sarsıntı ilgilerinin, iddia (kısa vadeli) araştırmaları bakımından ilerleme gösterdikleri dikkate alınarak bilgi toplama sürekliliğinin sağlanması gerekir.
6 Şubat 2023 04:17’de meydana gelen Pazarcık sarsıntısı, karasal merkez üssü ve sığ olmasına bağlı yüksek yüzey ivmeleri prestijiyle ömür alanlarını vuran bilinen zelzeleler içinde en büyüklerden biridir.
1976 yılında Çin-Tangshan’de meydana gelen 7.6 büyüklüğündeki sarsıntı, 300.000kişinin üzerinde vefat ile son 100 yılın en ağır kayıplı zelzele felaketi olmuştu. Pazarcık zelzelesi 7.7 büyüklüğünde ve merkez üssü sırf 7km derinlikte (ya da sığlıkta) gerçekleşti. Fotoğrafta görüldüğü üzere 1999’depremindeki üzere Kahramanmaraş sarsıntılarında de 3m’nin üzerinde (H. Sözbilir) hatta 4m mertebesini geçen yüzey atımları belirlendi.
Sığ sarsıntılarda yüzey ivmelerinin yüksekliği nedeniyle şiddet ve münasebetiyle hasar artabilmektedir. 1939 Erzincan sarsıntısı, Kahramanmaraş kadar sığ olmasa da 7.9 büyüklüğünde ve 20km derinlikte gerçekleşti. Erzincan zelzelesinde 110.000’e yakın insanımızı kaybettik. Okyanuslarda çok daha büyük zelzeleler meydana gelmesine karşın, pek birçoklarında sarsıntıdan fazla zelzele sonrası Tsunami can kaybını arttırıcı neden oluyor. Bunlar içinde 9.2 büyüklüğündeki 2004 Sumatra sarsıntısının de merkez üssü deniz alanındaydı ve 9 dakika sürdü. 230.000’den fazla kişi öldü. Sumatra sarsıntısında ölümlerin yaklaşık %20’si zelzele sırasındaki bina yıkılması üzere yapısal nedenlerle gerçekleşti. Ölümlerin %80’e varan kısmı zelzele sonrasında geniş bir coğrafyaya yayılan Tsunaminin kıyı şeridini vurması ile gerçekleşti.
Japonya’da da gerçekleşen sarsıntılardan Türkiye’dekileri üzere merkez üssü karada ve 30km’den sığ olanlarda (örneğin 1995 Kobe) hasar büyük oldu.
6 Şubat günü sadece Pazarcık zelzelesinde açığa çıkan güç, 7.3 büyüklüğündeki 1995-Kobe zelzelesinde açığa çıkan güce nazaran yaklaşık 4 kat daha fazladır (Merak edenler için hesaplayıcı). Buna rağmen, fotoğraflarda görüldüğü üzere Kobe Zelzelesi sonrası kentin kritik alt yapısı büyük hasar gördü, zelzele sonrası yangınlar hasarı büyük oranda arttırdı ve 200milyar Dolar’dan fazla maddi kayba neden oldu.
Sığ zelzelelerin hasar vericiliği kadar kıymetli öbür bir istikameti ise yerin kabuğunun üst katmanı olan litosfer atmosfer ile etkileşimlerinin daha gözlenebilir olmasıdır. Başka bir deyişle gel-git tesiri üzere astronomik tesirler, yer altı sularının yer değiştirmesine bağlı anomaliler ve yer yüzünde ya da yakın atmosferinde görülebilecek elektromanyetik anomalilerin ilgi oranı sığ sarsıntı üretebilen bölgelerde daha fazla olarak gözlenmektedir.
Türkiye’de 7 büyüklüğünün üzerindeki sığ sarsıntıların ortalamaya nazaran kayda kıymet bir kısmının Ay’ın 404.000km üzerindeki aralıkta bulunduğu tarihlere denk gelmesi de dikkat caziptir. Derin zelzele sistemlerinde Curie sıcaklığının aşılması ile kayaçlarda piezoelektrik ve termomanyetik özellik azalmaktadır (Depth of curie temperature in continental shields: a compositional boundary? – Nature). Çünkü yerin merkezine yanlışsız sıcaklık daima artmakta ve iç çekirdekte 5200°C’a ulaşmaktadır. Bu nedenle elektromanyetik yüzey anomalilerinin birebir büyüklükteki sığ sarsıntılarda daha bariz olduğu düşünülmektedir. Öteki bir bakış açısıyla da aslında insanoğlu olarak madencilik, dağcılık üzere nedenlerle yaşamsal bağlantı alanımız olan yer yüzeyinden +5000m’lik yükseklik ve -5000m derinlik yer kürenin yarıçapına oranla sırf %0.1’den küçüktür. Gezegen boyutunda baktığımızda soğan zarı kadar ince bir ömür alanımız var ve birbirimizle tüm arbedeyi burada veriyoruz.
Sonuç olarak atmosfer üzerinden elektromanyetik dalgalar yahut iyonizasyon ile Kahramanmaraş-Pazarcık zelzelesini Gakona’daki HAARP sistemi ile tetiklemek pratikte uygulanabilirlikten uzaktır. Pazarcık sarsıntısı jeolojik dönemleri ile uyumlu ve uzmanlarca da varsayım edilen yaklaşık zamanlama ile gerçekleşmiştir. Sığ sarsıntı oluşturan fayların düzeneğine nazaran (atım tarafı vb.) bilhassa birtakım astronomik ve geodinamik dönemlerde artan hassaslıkla, elektrik alanlarla karşılıklı (reciprocal) etkileşimi (interaction) derin fay sistemlerindekinden farklılık gösterebilir. Çok düşük frekanslı elektromanyetik dalgalar ve elektrik alan örüntülerinin özel sondalarla, zelzele öncesi atmosferik anomalilerin sınıflandırılması yanında birtakım deneysel etkin sistemler ile de iklim ve meteorolojik hadiselerin yönetilebilirliği, üzerinde çalışılan araştırma bahisleridir.