ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken, Çin ile alakalarda rekabetin ve tansiyonların arttığı periyotta, irtibat kanallarını açık tutmak, sıkıntıların ve farklılıkların yönetilebileceği düzenekleri oluşturmak amacıyla Pekin’i ziyaret ediyor.
İki günlük resmi ziyaret için bu sabah Çin başşehrine gelen Blinken, bugün mevkidaşı Çin Gang ve Çin’in en kıdemli diplomatı, Çin Komünist Partisi (ÇKP) Merkezi Dış Bağlantılar Komitesi Ofisi Yöneticisi Vang Yi ile görüşecek. Blinken’ın yarın da Devlet Başkanı Şi Cinping ile görüşme yapması öngörülüyor.
Blinken, ABD Başkanı Joe Biden’ın 2021’in başında vazifeye gelmesinden bu yana Pekin’i ziyaret eden en seviye yetkili ve 5 yıl sonra Çin’e gelen ilk ABD Dışişleri Bakanı oldu. En son Donald Trump döneminin Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Pekin’i ziyaret etmişti.
Blinken’ın ziyaretine birincinin Biden ve Şi’nin, Kasım 2022’de Endonezya’nın Bali Adası’nda düzenlenen G20 Tepesi’nde yaptıkları görüşmede karar verilmiş lakin ABD’li Bakan şubatta yapmayı planladığı ziyareti Çin’e ilişkin yüksek irtifa balonunun Amerikan hava alanına girmesinin akabinde yaşanan kriz nedeniyle iptal etmişti.
Blinken, yola çıkmadan evvel yaptığı açıklamada, ABD ile Çin ortasında daha yeterli bağlantı kanallarının kurulmasının ehemmiyetine dikkati çekerek, “Çin ile rekabetin kaçınılabilir yanlış anlamalar nedeniyle çatışmaya dönüşmeyeceğinden emin olmak istiyoruz. Bağlantısı ne kadar açık kurabilirsek yanlış anlamalardan ve bağlantı kusurlarından o kadar kolay kaçınabiliriz.” dedi.
ABD’li Bakan, Çin ile ABD ortasında ekonomik ve stratejik rekabetin arttığı, mevcut problemlerin ve tansiyonların çözülmeden devam ettiği, karşılıklı güvensizliğin hakim olduğu bir süreçte Pekin’i ziyaret ediyor.
İki ülke ortasında Tayvan probleminden, Güney Denizi’ndeki egemenlik ihtilafları ve askeri tansiyonlara, ekonomik ve stratejik rekabetten, ABD’nin teknoloji alanında Çin’e getirdiği kısıtlamalara ve insan hakları meselelerine yönelik tenkitlerine dek çok sayıda sıkıntılı alan bulunuyor.
Blinken’ın ziyaretinde, tarafların problemli alanlardaki tavırlarını yinelemesi beklenirken, rastgele bir alanda tahlile yönelik uzlaşma sağlanacağı öngörülmüyor. Fakat ziyaret, balon krizinin akabinde kesintiye uğrayan diplomatik irtibatın tekrar sağlanmasına yönelik son aylarda atılan adımların son halkası olarak ehemmiyet taşıyor.
CASUS BALON KRİZİ VE DİPLOMASİNİN KOPMASI
ABD Savunma Bakanlığı, 3 Şubat’ta Çin’e ilişkin olduğu tez edilen yüksek irtifa istihbarat balonunun ABD ana kıtası üzerinde uçuş yaptığının ve Montana eyaletinde ortalarında nükleer başlık ve uzun menzilli füze depolarının olduğu kimi hassas askeri tesislerin üzerinden geçtiğinin tespit edildiğini bildirmişti.
Çin, balonun ülkeye ilişkin sivil bir hava aracı olduğunu, meteorolojik araştırma için kullanıldığını, denetim kabiliyeti sonlu olduğundan rüzgarlarla sürüklenerek kazara ABD hava alanına girdiğini ileri sürmüştü.
Çin’in açıklaması Washington’ı tatmin etmezken Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Çin’e yapmayı planladığı ziyareti iptal etmişti.
Balon 4 Şubat’ta, Lider Joe Biden’ın buyruğuyla Atlantik Okyanusu üzerine çıktığında, ABD kara sularında savaş uçağınca vurularak düşürülmüştü.
Pekin idaresi, “sivil insansız hava aracına güç kullanarak müdahale ettiği” gerekçesiyle ABD’yi protesto etmişti.
Kriz, iki ülke ortasında savunma ve güvenlik alanındaki derin güvensizliği ve irtibat kopukluğunu gözler önünde serdi. ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin, krizin akabinde Çinli muhataplarıyla görüşme talebinin Pekin tarafından geri çevrildiği belirtirken, ABD ordusundan kumandanlar da bağlantı kanallarının yine açılmasına yönelik teşebbüslerinin Çin tarafından reddedildiğinden yakınmıştı.
İLETİŞİMİN YİNE KURULMASINA YÖNELİK ADIMLAR
Kriz yüzünden diplomatik bağlantılar büyük ölçüde kesilirken, ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan ile Çin’in en kıdemli diplomatı, ÇKP Merkezi Dış Bağlantılar Komitesi Ofisi Yöneticisi Vang Yi, 10-11 Mayıs’ta Avusturya’nın başşehri Viyana’da yaptıkları görüşmede alakaları tekrar kurma konusunda adım atmıştı.
ABD Başkanı Biden, Sullivan-Vang görüşmesinin akabinde yüksek irtifa balonu krizinin “aptalca bir olay” olduğunu, yakın devirde Pekin ile “buzların çözülmesini” beklediğini söz etti.
İlerleyen günlerde ABD Merkezi Haberalma Teşkilatı CIA’in Başkanı William Burns’ün Pekin’e bâtın bir ziyaret yaparak temaslarda bulunduğu iddia edildi.
Çin Ticaret Bakanı Vang Vıntao, 25 Mayıs’ta ABD’nin Michigan eyaletinin Detroit kentinde düzenlenen Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) Ticaret Bakanları Toplantısı’na katılarak Amerikalı mevkidaşı Gina Raimondo ve ABD Ticaret Temsilcisi Katherine Tai ile görüştü. İki ülke ortasında balon krizinin akabinde kabine seviyesinde birinci üst seviye temas gerçekleşti.
Diplomatik cephede ise ABD’nin Doğu Asya ve Pasifik İşlerinden Sorumlu Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Daniel J. Kritenbrink ve Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Kurulunun Çin ve Tayvan Bağlantılarından Sorumlu Yöneticisi Sarah Beran’ın olduğu bir heyet, iki ülke ortasında irtibatı tekrar sağlamak üzere 5 Haziran’da Pekin’i ziyaret ederek temaslarda bulundu.
Öte yandan 24 Mayıs’ta Çin’in yıl başından bu yana atama yapılamayan Washington Büyükelçiliğine, Dışişleri Bakan Yardımcısı Şie Fıng’in getirilmesi ve misyonuna başlaması diplomatik alakaları olağanlaştırmaya yönelik bir adım olarak değerlendirildi.
Son olarak, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ile mevkidaşı Çin Gang ortasında, ABD’li Bakan’ın talebiyle Pekin ziyareti öncesinde, 14 Haziran’da telefon görüşmesi gerçekleştirildi.
Görüşmede Blinken, ABD-Çin ilgilerinin sorumlu halde yönetilebilmesi, yanlış hesaplama ve çatışmadan kaçınılabilmesi için irtibat kanallarını açık tutmanın kıymetine dikkati çekerken, Çin Gang, ABD’nin rekabet ismine Çin’in iç işlerine karışmaya, güvenliğine ve temel çıkarlarına ziyan vermeye son vermesi gerektiğini vurguladı.
TAYVAN BOĞAZI VE GÜNEY ÇİN DENİZİ’NDE ASKERİ GERİLİM
Diplomatik bağlantısı yine kurmaya yönelik adımlar, balon krizindeki irtibat kopukluğu ile açığa çıkan askeri tansiyonların kısa vakitte çözülebileceği anlamına gelmiyor.
ABD Savunma Bakanı Llyod Austin ile Çin Savunma Bakanı Li Şangfu’nun haziran başında katıldıkları Asya-Pasifik’in en değerli güvenlik forumu Shangri-La Diyaloğundaki konuşmaları, iki ülkenin bölgesel güvenlik vizyonları ortasındaki rekabeti ve sürtüşmeyi bir sefer daha gözler önüne serdi.
ABD’li Bakan Austin’in Çinli mevkidaşı ile Singapur’da düzenlenen forumda yüz yüze görüşme isteği Çin tarafından reddedilirken, forum öncesinde bir Çin savaş jetinin Güney Çin Denizi’nde ABD donanmasına ilişkin devriye uçağına yönelik tehlikeli hareketinden iki ülke savaş gemilerinin forum sırasında Tayvan Boğazı’ndaki tehlikeli müsabakasına dek, iki ülke ortasındaki askeri tansiyonlar tartışmalara damga vurdu.
ABD Hint-Pasifik Kuvvetleri Komutanlığı (INDO-PACOM), 26 Mayıs’ta Çin’e ilişkin bir J-16 savaş uçağının, 26 Mayıs’ta Güney Çin Denizi’nde ABD’ye ilişkin RC-135 keşif uçağının burnunun önünde hareket yaparak kuyruk türbülansında kalmasına neden olduğunu duyurmuştu.
Forumdaki konuşmasında olayın, “Çin’in agresif ve profesyonellik dışı manevralarının” bir örneği olduğu yorumunu yapan Austin, “Her ülkenin memleketler arası hukukun müsaade verdiği her yerde hareket etmesini, yelken açmasını ve uçmasını teminata alma konusunda kararlıyız.” dedi.
ABD Savunma Bakanı’nın konuşmasından saatler sonra Çin’e ilişkin savaş gemisinin, Tayvan Boğazı’dan geçen ABD’nin Chung-Hoon muhribini taciz ettiği, pruvasından yaklaşarak yolunu kestiği bildirildi.
Çin Savunma Bakanı Li, forumda ertesi gün yaptığı konuşmada, olayla ilgili ABD tarafını suçlayarak, geçişin hedefinin “seyrüsefer serbestisi” değil “seyrüsefer hegemonyası” olduğunu savundu.
Li, “Neden bu hadiselerin hepsi Çin’e yakın bölgelerde oluyor? Neden öbür ülkelerin yakınında olmuyor? Zira Çin savaş uçakları ve gemileri, başka ülkelerde seyrüsefer hegemonyası hareketlerinde bulunmuyor.” tabirlerini kullandı.
EKONOMİK REKABET VE TEKNOLOJİ ALANINDAKİ KISITLAMALAR
Dünyanın en büyük iki iktisadı ortasındaki rekabet, son yıllarda Washington’ın Çin’e teknoloji alanında getirdiği yaptırımlar ve ihracat denetimleriyle giderek tırmanıyor.
Önceki ABD Başkanı Donald Trump döneminde, iki ülke ortasında ticaret savaşının başlangıcı olarak görülen gümrük tarifelerindeki artışların büyük kısmı hala geçerliliğini koruyor.
Öte yandan Washington idaresinin, ulusal güvenlik, insan hakları meseleleri ve Amerikan teknolojilerinin askeri alanda kullanılmasını tedbire münasebetleriyle yatırımlar yahut ihracat denetimleri uyguladığı Çinli şirketlerin sayısı 1000’i aşmış durumda.
ABD, son bir yılda bilhassa ileri teknoloji çiplerin ve donanımların ihracatında Çin’e uyguladığı denetimlerle Pekin’in bu alandaki teknolojik gelişimine ket vurma niyetini ortaya koydu.
Washington idaresi, çip dalında Tayvan, Japonya ve Güney Kore ile oluşturmaya çalıştığı “Çip Dörtlüsü” ittifakıyla bölge ülkelerini de Çin’e karşı konumlayarak çip imalatını ve tedarik zincirlerini denetim etmeye yönelik önemli adımlar attı.
ABD’nin son periyotta çip üretim donanımlarının ihracatına yönelik kısıtlamalarına Japonya ve Hollanda üzere bu alanda kilit üreticilere konut sahipliği yapan ülkelerin katılması Washington’ın bu gayretlerinde başarılı olduğunu gösterdi.
Bugüne dek kısıtlamalara karşı önlem almayan Pekin idaresinin, ABD’li mikroçip üreticisi MicronTechnologies hakkında yürütülen siber güvenlik soruşturmasının akabinde, 22 Mayıs’ta şirketin, kritik altyapı projelerini yürüten Çinli şirketlere çip ve entegre devre satışı yasaklaması bu alandaki engelleyici rekabetin daha uzun müddet devam edeceğinin gösterdi.
Blinken’ın ziyaretinde, ajandasında diplomasi, güvenlik ve iktisat alanlarında uzun bir meseleler listesi olacak. Fakat bunlardan rastgele birinde kalıcı bir tahlile götürecek bir açılım olması mümkün görünmüyor.