Türkiye Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi’nin (DİSK-AR) “Başkanlık Rejiminin Dört Yıllık Bilançosu” raporunda, “Başkanlık sistemiyle geçen dört yılda dolar ve avro kurları 3,5 katına yükseldi. Minimum fiyat, döviz cinsinde önemli biçimde geriledi. Minimum fiyat 91,8 dolar ve 58,9 avro azaldı. TÜFE yüzde 161 ve besin enflasyonu yüzde 207 arttı. Açlık ve yoksulluk sonu 3,5 katına çıktı. İşsizlik oranları arttı, emeğin ulusal gelir içindeki hissesi düştü” denildi.
DİSK-AR’ın “Başkanlık Rejiminin Dört Yıllık Bilançosu” raporu bugün açıklandı. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilen 2018 yılından günümüze kadar geçen müddette ülke ve çalışanların kayıplarına dikkat çekilen raporda, şu tespitlere yer verildi:
“Dolar 4,8 liradan 17,4 liraya çıktı”
“Asgari fiyat euro ve dolar karşısında geriledi. Başkanlık rejiminde dolar ve euro kurları fırladı. 2018 ve 2022 ortasında geçen 4 yılda dolar ve euro kurları önemli yükseliş gösterdi. 2018 Haziran’da 4,8 TL olan dolar kuru 2022 Haziran’da 17,4 TL’ye, 2018 Haziran’da 5,5 TL olan euro ise 2022 Haziran’da 18,3 TL’ye yükseldi. Böylelikle başkanlık sistemiyle geçen dört yılda dolar ve euro kurları 3,5 katına yükselmiş oldu.
Artan döviz kurları sebebiyle taban fiyat döviz cinsinden önemli biçimde geriledi. 2018 yılında 1.603,1 TL olan minimum fiyat 2022 yılında 4.253,4 TL olarak belirlendi. Ortadan geçen dört yılda minimum fiyat yüzde 156,3 artmış olarak görünse de taban fiyat euro ve dolar karşısında bedel kaybetti. Haziran 2018’de taban fiyat 336,8 dolar iken 2022’de 245 dolara geriledi. Emsal formda Haziran 2018’de 292 euro olan taban fiyat Haziran 2022’de 233 euroya geriledi. Başkanlık sisteminde taban fiyat 91,8 dolar ve 58,9 euro azaldı.
Başkanlık rejiminde minimum fiyatın kişi başına ulusal gelire oranı geriledi. Minimum fiyatın kişi başına gayri safi yurt içi hasılaya oranı giderek düşmektedir. 2017 yılında kişi başına GSYH’nin yüzde 53’ü olan minimum fiyatın Haziran 2022 prestijiyle yüzde 37 düzeyine gerilediği varsayım edilmektedir.
“Resmi enflasyon yüzde 15,4’ten yüzde 73,5′ yükseldi”
Başkanlık rejimi öncesi, Haziran 2022’de TÜFE (enflasyon) yıllık yüzde 15,39 ve besin enflasyonu ise yüzde 18,89’du. Seçim sonrası artmaya başlayan fiyatlar, ekonomik kriz ve 2021 sonunda başlayan döviz krizi sonrasında TÜFE 2022 Mayıs’ta yıllık yüzde 73,5 ve besin enflasyonu ise yüzde 91,63 olarak açıklandı. Üstelik bu oranlar resmi oranlar olup baskılandığı bilinmektedir. Böylelikle 2018 Haziran’da 357,44 olan TÜFE endeksi, 2022 Mayıs’ta 931,76’ya ve 2018 Haziran’da 413,5 olan besin fiyatları endeksi 2022’de 1.263,74’e yükseldi. Öteki bir deyişle, 2018 Haziran’da 100 olan TÜFE 2022 Haziran’da 260,7 ve 2018 Haziran’da 100 olan besin fiyatları endeksi ise 2022 Haziran’da 306,8’e yükselmiş oldu. Başkanlık devrinde TÜFE yüzde 161 ve besin enflasyonu yüzde 207 arttı.
“Asgari ücreet açlık ve yoksulluk sonuna nazaran geriledi”
2018 Haziran’dan bu yana artan fiyatlar ve hayat pahalılığı sebebiyle alım gücü düştü ve ömür zorlaştı; açlık ve yoksulluk hududu yükseldi. 2018 Mayıs’ta açlık sonu bin 686 TL ve yoksulluk sonu ise 5 bin 833 TL’ydi. Açlık hududunun taban fiyata oranı yüzde 95,1, yoksulluk sonunun minimum fiyata oranı ise yüzde 28,8’di. 2022 Mayıs’ta açlık sonu 5 bin 557 TL ve yoksulluk sonu ise 19 bin 220 TL oldu. 2022 Mayıs’ta açlık hududunun taban fiyata oranı yüzde 72,9 ve yoksulluk sonuna oranı yüzde 22,1’dir. Böylelikle başkanlık rejiminde açlık ve yoksulluk sonu 3,5 katına çıkarken açlık hududunun taban fiyata oranı 22,2 ve yoksulluk sonunun minimum fiyata oranı 6,7 puan geriledi.
“Geniş tarifli işsiz sayısı 2,6 milyon arttı”
Başkanlık rejimi sonrasında işsizlik oranları daha da arttı. Başkanlık seçimi öncesi, Haziran 2018’de dar tarifli işsiz sayısı 3 milyon 444 bin ve dar tarifli işsizlik oranı yüzde 10,7’ydi. Nisan 2022’de dar tarifli işsiz sayısı 409 bin artarak 3 milyon 853 bine ve dar tarifli işsizlik oranı ise 0,6 puan artarak yüzde 11,3’e yükseldi. Geniş tarifli işsizliğe bakıldığında durumun daha vahim olduğu görülüyor. Haziran 2018’de 5 milyon 506 bin olan geniş tarifli işsiz sayısı Nisan 2022’de 2 milyon 601 bin artarak 8 milyon 107 bin oldu. Böylelikle geniş tarifli işsiz sayısı yüzde 47,2 artmış oldu. Haziran 2018’de yüzde 16,3 olan geniş tarifli işsizlik oranı ise Haziran 2022’de 5,4 puan artarak yüzde 21,7’ye yükseldi. Geniş tarifli işsizlikteki bu artışın sebebi ümidini kaybedenlerin ve iş aramayıp çalışmaya hazır olanların başkalarındaki artıştır.
“Emeğin ulusal gelir içindeki hissesi düştü”
Başkanlık rejiminde emeğin ulusal gelir içindeki hissesi düştü. Ocak, şubat ve mart aylarını içeren 2018 1. çeyreğinde GSYH bir evvelki yılın tıpkı çeyreğine nazaran yüzde 7,4 büyümüştü. 2018 1. çeyreğinde GSYH içinde işgücü ödemeleri (emek payı) yüzde 37,8 ve net işletme artığı/karma gelir (sermaye payı) ise yüzde 44,4 oranında hisseye sahipti. GSYH bileşenlerinden işgücü ödemeleri emeğin hissesini, net işletme artığı/karma gelir ise sermayenin hissesini söz etmektedir. 2022 1. çeyreğinde ise GSYH bir evvelki yılın birebir çeyreğine nazaran yüzde 7,3 oranında gerçekleşti. 2022 1. çeyrekte emek GSYH’den yüzde 31,5 oranında hisse alırken sermayenin hissesi yüzde 47,6 oldu. Böylelikle başkanlık devrinde emeğin büyümeden aldığı hisse 6,3 puan azalırken sermayenin aldığı hisse 3,2 puan arttı. Başkanlık devrinde gelirin sınıfsal dağılımı berbatlaştı. Ülke büyürken, personeller büyümeden hissesini alamadılar.
“Ekonomiye inançta önemli bir gerileme yaşandı”
TÜİK tarafından aylık olarak yayımlanan Tüketici İnanç Endeksi, tüketicilerin maddi durumları ve ülke iktisadına yönelik değerlendirmelerini ve harcama ve tasarruf eğilimlerini göstermektedir. Tüketici İtimat Endeksi 0 ile 200 ortasında bir bedel alır ve 100’den büyük olması tüketicilerin iktisat konusundaki optimistliğini, 100’den küçük olması ise karamsarlığını tabir eder. Başkanlık devrinde tüketici itimadında önemli bir gerileme yaşandı. Ekonomik kriz, Covid-19 salgını ve artan pahalılık tüketici itimat endeksinde çakılmaya sebep oldu. Haziran 2018’de 90,6 olan tüketici itimadı Haziran 2022’de 63,4’e geriledi. Böylelikle başkanlık devrinde tüketici inancı yaklaşık 30 puan düştü. Bu durum halkın iktisada güvenmediğini ve geleceğe ait karamsar olduğunu gösteriyor.” (ANKA)