Dr. Elmas Karakaş, kitaplaştırdığı doktora tezinde Tanzimat’tan bugüne yazılan Türk edebiyatı tarihlerini inceliyor. Klasik periyot tezkireleri ile kendi tabiri olan geçiş periyodu yapıtları kelam konusu tarihlerin habercisi olarak ayrıyeten analiz ediliyor. Üstelik yapıta dijital bir mecradan bilabedel ulaşmak mümkün.
Elmas Karakaş, lisans ve lisanüstü eğitimini Sakarya Üniversitesi’nde tamamladı. Tıpkı üniversitede Yeni Türk Edebiyatı Alanında Yazılmış Edebiyat Tarihleri Üzerine Bir Araştırma başlıklı teziyle tabip unvanı aldı. Akademik çalışmalarını Aksaray Üniversitesi’nde sürdürüyor. Birkaç ay evvel hem doktora tezini hem de Şahabeddin Süleyman’ın edebiyat tarihini okurla buluşturdu.
Türkiye’de edebiyat tarihi savı taşıyan Tanzimat metinlerinden günümüzde kaleme alınan kitaplara kadar geniş bir aralığı tetkik eden bu çalışma birkaç taraftan yol açıcı görülüyor. Ortada araştırmacılara materyal teşkil edecek bir döküm var. Kimler hangi münasebetlerle Türk edebiyatı tarihi ile meşgul olmuşlar? Bu, hem literatür merakını tatmin ediyor hem de bir yapıtı öncesi ve sonrasıyla yorumlamayı kolaylaştırıyor. Karakaş’ın çalışmasını bu objektif taraf, tek başına kıymetli kılmaya yeterken muharrir, materyal tetkiki ile edebiyat ve tarih alakasını, bir edebiyat tarihi yazmanın imkânını, eldeki yapıtların arızalı cephelerini, mümkün bir edebiyat tarihinin hangi çerçeveyi hâiz olması gerektiğini ele alarak bu disipline ağırlaşan okurla yeni bir çizgide buluşuyor. Bu uzun aralıkta edebiyat tarihleri kesim modül incelenmişti. Kitap ya da makale hacminde telif ya da Latinize faaliyetlerle karşılaşmıştık. Birinci kez bu eser günümüz de dahil olmak üzere Türk edebiyatı tarihçiliğini döküm, tespit ve analizle iki kapak ortasına taşıyor.
GEÇİŞ PERİYODU YAPITLARI
Yeni Türk Edebiyatı Alanında Yazılmış Edebiyat Tarihleri Üzerine Bir Araştırma’nın asıl hareket noktası Abdülhalim Memduh’un edebiyat tarihi olsa da kitap, klasik Türk edebiyatı alanında kısmen edebiyat tarihçiliğinin birinci atılımları kabul edilen tezkirelerden başlıyor, geçiş periyodu yapıtları ile devam ediyor. Tezkirelerin edebiyat tarihçiliği ile alakası pek çok kere yazıldı. Bunların bir edebiyat tarihi sayılıp sayılamayacağı tartışması da sürüp gidiyor. Edebiyat tarihçiliği başka çağdaş çeşitler üzere yeni bir muhayyile ve sav istiyor. Tezkirecilik varlık sebebi prestijiyle bir edebiyat tarihi olmaya müsait değil. Lakin cinse, klasik devirde en yakın olan da o. Burada bizi asıl ilgilendiren “geçiş periyodu eserleri” isimlendirmesi. Bu tabir Karakaş’a ilişkin. Abdülhalim Memduh ile tezkireler ortasında kalan periyodu geçiş periyodu diye tanım ediyor. Burada Ziya Paşa’nın Harabat’ı, Recaizade Ekrem’in Kudemadan Birkaç Şair’i, Mehmed Celal’in Edebiyat Numuneleri, Faik Reşad’ın Eslâf’ı üzere yapıtları kelam konusu periyoda dahil ediyor. Bunların kimileri antoloji düzeyinde kalıyor. Bazısında ilmî bir dikkat yok. Bir kısmı da teracim-i ahval kitaplarından öteye geçemiyor. Karakaş, bu sebeplerden onları ne tezkire geleneğine terk ediyor ne de çağdaş edebiyat tarihlerinden görüyor.
Elmas Karakaş’a edebiyat tarihleri dökümünde Agah Sırrı Levend rehberlik ediyor. Bunları çağdaş çalışmalar, kütüphane koleksiyonları, dijital mecralar, sahaflarda harcanan uzun mesailer zenginleştiriyor. Kronolojik sırayla 54 yapıtın tespiti bu türlü yapılmış. Karakaş, İstek Nur’un 3 ciltlik yayımlanmamış edebiyat tarihinden de bahsediyor. Bu yapıtın yakın vakitte Ötüken Neşriyat’tan çıkacağını duyuralım.
ÜÇ PERİYOT ÜÇ İSİM
Kitap Abdülhalim Memduh, Köprülü ve Tanpınar’ı Türk edebiyatı tarihçiliğinin merkezine koyuyor. Bu, kelam konusu isimlerin bir otorite olmaları tezinin tersine birinci olma, yeni bir anlayış getirme, kronolojik öncelik üzere sebeplerle hatırlanmalarından kaynaklanıyor. Bunlar ortasında gelip geçmiş onlarca edebiyat tarihçisinin yapıtları mukayeseli olarak kısa kısa ele alınıyor.
Elmas Karakaş çalışmasının son kısmını edebiyat tarihlerinin sorunlarına ayırıyor. Prosedür, ölçüt, yaklaşım, üslup, kaynak ve dönemlendirme sorunları burada tartışılıyor. Cumhuriyet’in birinci yıllarında yeni eğitim modelinin dayatmasıyla birtakım edebiyat tarihi yazılmıştır. Fakat Karakaş’ın tespitiyle bu kadar eser ortasında metot bakımından bir çeşitlilikten kelam edemiyoruz. Bu yapıtların birtakımı Köprülü çizgisini kabul ettiğini yazıyor lakin içeriğe bakıldığında bu çizgiden bir iz görmek mümkün olmuyor. Bu kısımda tekniği bir problem hâline getiren isimler olarak Gönensay ve Banarlı’nın ismi geçiyor.
Yeni Türk Edebiyatı Alanında Yazılmış Edebiyat Tarihleri Üzerine Bir Araştırma isimli bu yapıta ve Şahabeddin Süleyman’ın edebiyat tarihine ulaşmak ve dijital formatta yapıtların tamamını görmek için Elmas Karakaş’ın Academia sayfasına bakmak kâfi.