ODATV ÖZEL
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Gabar’da petrol bulundu açıklaması sonrası, Emekli Tümgeneral Ahmet Yavuz hususa ait, “Cudi dağında petrol aranmasına periyodun Gnkur. II. Lideri Işık Koşaner ve devrin TPAO Genel Müdürünün vatansever tavırları sayesinde başlandı” sözlerini kullandı.
Cudi ve Gabar Dağları Şırnak vilayetinde yer alıyor. Gabar’da Ocak ayında başlayan petrol çalışmaları sonrası Vali Alım, aktif 5 kuyu olduğunu, 6’ncısının üretime geçmesi için çalışmaların devam ettiğini söyledi ve günlük 5 bin 300 varil petrol çıkarıldığını belirtti.
Ancak, Gabar’ı da kapsayan bölgede petrol aramaları Emekli Tümgeneral Yavuz’un söylediği tarihte değil, bunun çok daha öncesinde başladığını Odatv araştırdı ve akademik dokümanları inceledi:
Türkiye, güçte dışa olan bağımlılığını azaltmak için petrol arama çalışmalarına 1925 yılında tartı verdi.
Petrol arama çalışmalarını kendi içerisinde iki periyotta ele almak gerekiyor:. Birinci periyot; petrol alanlarının tespiti sürecinin yaşandığı jeolojik etüt çalışmaları… Başlangıçta Lüksemburglu Dr. Michel Lucius, 1929 yılından sonra ise ABD’de yaşayan mühendis Cevat Eyüp Taşman’ın Türkiye’ye gelmesi üzerine O’nun öncülüğünde jeolojik etüt çalışmaları yapıldı.
Soner Yalçın’ın 29 Aralık 2022’de kaleme aldığı “Yüzyıllık Umut” başlıklı petrol aramalarını mercek altına aldığı yazısı, Dr. Michel Lucius ile başlıyor ve şöyle devam ediyor:
Türkiye Cumhuriyeti güçte dışa bağımlılığa son vermek için petrol arama çalışmalarına başladı. Michel Lucius 1925 yılında ülkemize davet edildi.
Petrol arama faaliyetlerinin kanun ile düzenlenmesini sağlamak emeliyle 1926 yılında 792 sayılı Petrol Kanunu çıkarıldı. Ve:
Michel Lucius tarafından hükümet ismine jeolojik etüt çalışmaları başladı.
Bitmedi:
Rockefeller’ın sahibi olduğu Standart Oil Company ismine Jeolog Shirley L. Mason, Fransız sermayedar Emil Mayen, O’Brien ve Compagnie Françaisedes Petroles üzere yabancı şirketler de araştırmalara başladı.
İktisat Vekili Şakir Kesebir açıklama yaptı:
-Petrol aramalarında Türk uzman sayısının artışına gidilmediği takdirde sonuç alınamayacaktır…
ABD’de petrol mühendisi olarak çalışan Cevat Eyüp Taşman Türkiye’ye davet edildi.”
Soner Yalçın’ın yazısının tamamını okumak için tıklayın
1929 yılında Dr. M. Lucius ve Maden Mühendisi haydi Yener tarafından Şırnak -Harbol ve Cizre civarlarında jeolojik etüt çalışmalarında bulunuldu. (Lokman, 1969, s. 226-228)
ABD’de petrol mühendisi olarak çalışan Cevat Eyüp Taşman’ın ülkeye gelmesi ile birlikte pekçoğu onun öncülüğünde jeolojik etüt çalışmaları devam etti.
1930 yılında Cevat Eyüp Taşman, Kemal Lokman ve Dr. Lucius’tan oluşan takım Hükümet ismine Mardin, Şırnak ve Cizre civarlarında çalışma gerçekleştirdi.
Taşman; Mardin, Şırnak ve Cizre mıntıkalarında yaptığı etüt çalışmaları sonucunda Hükümet’e bir rapor sundu.
Sunulan raporda; petrol arama faaliyetlerinin çok riskli, çok fazla teknik eleman ve aygıtı muhtaçlığı gerektirdiği ayrıyeten büyük sermayeye gereksinim duyulduğu söz edilmişti.
Soner Yalçın’ın üstte alıntıladığımız yazısında “Uzmanlar raporlarında; aramaların riskli, fazla teknik eleman ve aygıt muhtaçlığı gerektirdiği, ayrıyeten yabancı büyük sermayeye ihtiyaç duyulduğunu yazdı.” bilgisini paylaşmıştı.
Yapılan etüt çalışmaları ve vakit içerisinde petrol arama çalışmalarının kurumsal bir kimlik
kazanması üzerine petrol arama çalışmalarında ikinci periyot başladı. Bu periyotta ise
eldeki datalar eşliğinde petrol bölgesi olduğu düşünülen yerlerde sondaj çalışmaları yapıldı.
Devletin petrol arama misyonunu direkt üstlenmesi 20 Mayıs 1933 tarihinde yürürlüğe giren 2189 Sayılı Altın ve Petrol Arama ve İşletme Yönetimleri Teşkiline Dair Kanun ile gerçekleşti.
Bu Kanun’un birinci hususuna nazaran: Türkiye içerisinde petrol, altın ve başka maden arama ve işletilmesinde İktisat Vekâleti bünyesinde yer alan Altın ve Petrol Arama ve İşletme Yönetimleri yetkili kılındı. (2)
Dönemin İktisat Bakanı Celal Bayar’ın da hazır bulunduğu bir merasimle Mardin ili Midyat ilçesi
Basbirin bölgesinde birinci sondaj kuyusu açıldı. 13 Ekim 1934 tarihinde başlatılan sondaj
çalışmaları sonucunda Basbirin-1 ismi verilen kuyuda petrol emarelerine rastlanılmışsa da bu
petrolün ekonomik bir kıymeti olmadığı gerekçesiyle 15 Haziran 1936’da sondaj kuyusu
kapatıldı. Basbirin bölgesinden sonra Midyat ilçesindeki Hermis ve Kerbent bölgelerinde
sondaj çalışmalarına devam edildi. Sondaj çalışmalarından sonuç alınamaması üzerine
Türkiye’nin ekonomik kıymetli birinci petrol kuyularının açılacağı Raman Dağı’nda çalışmaların
devam etmesi kararlaştırıldı. (1)
Soner Yalçın’ın 29 Aralık tarihli yazısına dönünce, Raman’a giden süreci şöyle özetlediğini görüyoruz:
“Cumhuriyet direndi. 1933 yılı devlet bütçesinden 300 bin TL aktardı. Sonra 200 bin TL ek bütçe daha verdi. ABD’den 44 bin TL’ye sondaj makinesi alındı. Vs.
Ancak… Sidney Paige üzere yabancılar, ekonomik bedele sahip petrol yatakları olmadığı tez ederek çalışmaların durdurulmasını isterken, Cevat Eyüp Taşman üzere Türkler araştırmaların devam etmesini istedi.
Cumhuriyet geri adım atmadı; arama çalışmalarının daha kurumsal yapılması ve denetlenmesini sağlamak hedefiyle 1935’te Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kurdu.
İlk kuyular açıldı: Trakya Mürefte, Mardin, Van, Adana, İskenderun…
Hemen hepsinde bulunan doğalgaz ve petrol çok azdı. Kuyular kapatıldı.
MTA, 29 kuyu açtı lakin pek sonuç elde edemedi.
Tek muvaffakiyet 1940 yılında geldi; Raman’da petrol bulundu. Bulunan petrolün arıtılması maksadıyla 1942 yılında Batman Rafinerisi kuruldu…
Raman, Türkiye’nin umudu oldu…”
Özetlemek gerekirse:
Gnkur. II. Lideri Işık Koşaner, İlker Başbuğ’un yaş haddi nedeniyle emekliye ayrılması üzerine 27 Ağustos 2010 tarihinde Genelkurmay Lideri oldu ve 2011 yılındaki YAŞ toplantısından 2 gün evvel neden vazifesinden istifa etti.
Bölgede petrol arama etüt çalışmaları ise 1925 yılında, Atatürk periyodunda başlatılmıştı.
Kaynak: (1) Tekin İdem, Batman Üniversitesi, Cumhuriyet Devrinde Türkiye’de Petrol Arama Çalışmaları (1925-1940)
Kaynak (2) Yrd. Doç Dr. Az Yurtoğlu, Kastamonu Üniversitesi, Cumhuriyet Periyodunda Türkiye’de Petrol Arama Siyasetleri (1923-1950)
Kaynak (3) Soner Yalçın, Sözcü Gazetesi, Odatv