Gündemde Rusya-Ukrayna savaşı var, malum. Haber bültenleri savaşla açılıyor, savaşla kapanıyor. Bu nedenle Lübnan’dan kelam etmenin vakti değil denebilir. Fakat bu hoş ancak bahtsız ülkede son vakitlerde şahit olduğumuz olaylar ondan kelam etmemizi gerekli kılıyor. Gündemi zorlayıp kendine yer açabiliyor Lübnan maalesef.
“Kahraman” soyguncular
Elinde silahla bankayı basıp yatırdığı parasını alan müşterilerle ilgili haberleri sık duyar olduk son vakitlerde. Son bir ay içinde Lübnan’da 12 banka soyulmuş ki, bu bir rekor sayılmalı. Ülkede diğerinin değil kendi paralarını almak için banka soyan tuhaf bir soyguncu tipi türedi. 28 yaşındaki Sali Hafiz isimli bir bayan, “kız kardeşinin hastanedeki kanser tedavisini finanse etmek için başşehir Beyrut’taki bir bankanın şubesindeki çalışanı geçersiz bir silahla zorlayıp parasını aldı örneğin. Genç bayana kahraman gözüyle bakılmış üstelik. (İlgili habere şuradan bakabilirsiniz: Lebanese banks to close ‘indefinitely’ as hold-ups continue | Business and Economy News | Al Jazeera.
Denilene nazaran tüm bunların nedeni şu: zayıflayan para ünitesine atağı önlemek için mevduat sahiplerine günlük para çekme limiti getirdi bankalar. Bu, mevduat sahibinin parasını istediği vakit alamayacağı manasına geliyor alışılmış. Hastasını ameliyat ettirmek için ya da çocuğunun eğitimi için birikimini almak isteyenler hesaplarının bulunduğu bankaları soymaya başlamış bu yüzden.
Tabii ki bunda asıl neden ülkenin içinde bulunduğu mali kriz. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın (GSYH) ekonomik gerleme nedeniyle 2019’da 52 milyar dolardan 2021’de 22 milyar dolara düştüğü, enflasyonun yüzde 200’ün üzerine çıktığı, tüm yeni harcamaların büyük çoğunluğunun banka rezervleriyle değil ülkeye getirilen dolarlarla karşılandığı bir ülke Lübnan.
Düşünün, Lübnan poundu şu anda dolar karşısında 38 bin civarında süreç görüyor. Yeniden bankaların koyduğu sınırlamalar uyarınca, Guardian’daki bir makaledeki tabirlerle söylersek, “döviz çekme süreçlerinin birçok mevduat sahiplerinin aleyhine olan bir döviz kuru üzerinden yapılmak zorunda, bu da mevduat sahiplerinin çekmeleri halinde birikimlerindeki paranın kıymetinin neredeyse yüzde 80’ini kaybedecekleri manasına geliyor”.
Krizlerin en kötüsü
Bilmiyordum, oysaki Dünya Bankası’na nazaran Lübnan’daki mali kriz, 1850’lerden bu yana rastlanan en makûs mali krizmiş. Bu türlü bir kriz ortamında bankalar çalışanını de kaynaklarını da korumak için son aylarda ön ofis hizmetlerini askıya almış. Sorun o kadar büyük ki insanların birikimlerine erişim hakkı için Mevduat Sahipleri Birliği isimli bir küme bile kurmuşlar.
Emperyalist sistemin kan emici mali örgütü IMF’nin kederi öteki doğal. Bu uğursuz kurum Lübnan hükümetlerini iktisadın düzelmesi için gerekli ıslahatları yapmamakla suçluyor daima. Yöneticiler “evet” dese, IMF o meşhur mu meşhur “kurtarma paketi”ni dayayacak ülkeye.
Vatandaşların neden bankaları yağmaladıklarının üzerinde duralım biraz daha. İsimli antropolog (ilk kere duyuyorum bu türlü bir disiplini bu arada) Julian McBride bir tahlil sitesi olan Geopolitical Monitor’da yazmış. Diyor ki, “iç savaş sonrası Lübnan, siyasi sistem tarafından istismar edilmeye aslında yabancı olmayan bir halkı etkileyen bir dizi felaket olarak tanımlanabilir. Süresiz olarak iktidarda kalabilmek için Lübnan’ın mezhep temelli siyasi sisteminden faydalanan yetkililer, kamu fonlarının çok derecede makûs yönetilmesi nedeniyle ülkeyi kritik bir noktaya taşıdı”. (Hepsini aktaracak halim yok şu sıra, yazının özgünü şu, dilerseniz bakın: Sectarianism Driving Lebanon toward Economic Collapse | Geopolitical Monitor).
Yukarıda kelamını ettiğim genç bayan Sali Hafız’a çıkarıldığı mahkemede “küçük bir para cezası ile altı aylık seyahat yasağı cezası” verilmiş. Yani bir gerçek bir soygun üzere değerlendirilmemiş hareketi. Lakin bu küçük ceza bile reaksiyon çekmiş ülkede. Cynthia Zarazir isimli bir milletvekili, “kız kardeşinin kanser tedavisi için kullanmak istediği hesabındaki 8,500 doları almak için bankayı soyan(!) Hafız’a takviye gayesiyle oturma aksiyonu yaptı örneğin.
The Times, “bankaların gayrı resmi sermaye denetimleri, para ünitesi bedelinin yüzde 95’inden fazlasını kaybederken mevduat sahiplerini çoğunlukla hesaplarından yoksun bıraktı, nüfusun yüzde 80’ini yoksulluğa itti” diyor. (Bakın: Lebanese MP stages bank sit-in as crisis deepens | World | The Times)
Lübnan’ı perişan edenler kim? Kim olacak, ülkeyi yöneten iç savaş vaktinin savaş ağaları, hırsızlar, uyuşturucu kaçakçıları natürel. Bunlar suçlanmaktan, hesap vermekten kaçınmak için siyasi partilerinin, mezheplerinin gerisine saklanıyorlar.
Yani ne bileyim. Lübnan’ı, Lübnan halkını, işçilerini güya tek bir şey kurtarabilir gibime geliyor: İhtilal.
Başka deva yok üzere.