Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) blog sayfası Merkezin Güncesi’nde yer alan “Parasal Sıkılaşma Periyotlarında Firmaların Temerrüde Düşme Davranışları Nasıl Farklılaşıyor?” başlıklı tahlilde 2018 sıkılaşma devrinde artan tahsili gecikmiş alacakların (TGA) 2023 sıkılaşma devrinde görece düşük seyrettiği belirtildi.
TCMB Bilgi Yönetişimi ve İstatistik Genel Müdürü Yusuf Kenan Bağır, Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürü Ünal Seven ile Ekonomist Ertan Tok tarafından hazırlanan “Parasal Sıkılaşma Periyotlarında Firmaların Temerrüde Düşme Davranışları Nasıl Farklılaşıyor?” başlıklı tahlil yayımlandı.
Parasal sıkılaşma devirlerinde finansal istikrarın nezareti açısından yakından takip edilen göstergelerin başında firma temerrütlerinin geldiği belirtilen tahlilde, “Bu yazıda, farklı nakdî sıkılaşma periyotlarında firma temerrütlerinin gelişimini inceliyoruz. 2023 yılı haziran ayında başlayan sıkılaşma devrinde firma temerrütlerinin ölçek ve kesim bazında değişimlerine ve finansal borçluluğun rolüne ait çıkarımlarda bulunuyoruz” tabirleri kullanıldı.
‘TİCARİ KREDİ FAİZ ORANLARI YÜKSELİYOR’
Analize, tarihi olarak, ticari kredi faiz oranlarının 2018 ve 2023 sıkılaşma devirlerinde yükseldiğinin görüldüğü aktarıldı.
Buna rağmen, 2018 sıkılaşma devrinde artan TGA’ların 2023 sıkılaşma devrinde görece düşük seyrettiği vurgulanan tahlilde, şunlar kaydedildi:
“TCMB para siyaseti faizi 2018 yılı haziran ayı sonrasındaki dört ay içerisinde yüzde 8’den yüzde 24 düzeyine çıkarılmış ve Temmuz 2019’a kadar bu düzeyde tutulmuştu. Siyaset faizindeki artışla eşanlı olarak sıkılaşma öncesi yüzde 17,9 düzeyinde olan ticari kredi faiz oranları yüzde 35 düzeyine çıkmıştı. Bu sıkılaşma döngüsünde ticari kredi TGA oranlarının süratle yükselişe geçtiği ve sıkılaşma öncesi devirdeki yüzde 3 düzeyinden 2019 yılı sonuna kadar yüzde 6 düzeyine çıktığı görülüyor. İçinde bulunduğumuz sıkılaşma periyodunda ise ticari kredi faizlerindeki yükselişe rağmen TGA oranları yüzde 1,5 düzeyinde. Bu ayrışmada, iki devir ortasındaki faiz artışlarının zamanlaması, enflasyon düzeyi, kur değişimleri ve jeopolitik gelişmeler üzere makro faktörlerin yanında, firma ve kesim spesifik özelliklerin de belirleyici olduğunu kıymetlendiriyoruz.”
Analizde, şu değerlendirmelere yer verildi:
“İki sıkılaşma devrinde temerrütlerde gözlenen ayrışmanın firma özellikleri ile alakasını göstermek maksadıyla, firma bazlı yaşlandırma tahlilleri yapıyoruz. Yaşlandırma tahlili, temel olarak makul bir periyotta sağlıklı olarak tanımlanan firmaların, sonraki devirde temerrüde düşme oranlarını gösteriyor. Tahlilde öncelikle faizlerin yatay seyrettiği 2014 haziran sonrası devir referans olarak tanımlanıyor. Bu devirde temerrüde düşen firmaların oranının 16 ayda yüzde 5’e yaklaştığı görülüyor. 2018 nakdî sıkılaşma devrinde ise sağlıklı firmalardan temerrüde düşenlerin oranının 2014-2015’le karşılaştırıldığında daha yüksek olduğu görülüyor. Ayrışma, faiz artırımının başladığı aydan 6 ay sonra belirginleşmeye başlıyor.”
Sağlıklı firmaların yüzde kaçının tahlil başlangıç tarihinden 16 ay geçtikten sonra temerrüde düştüğünün firma ölçeği ve borçluluk seviyesi kırılımında özetlendiği bildirilen tahlilde, firmaların ölçek bakımından, mikro, orta ve büyük olmak üzere 3 kümeye; borçluluk seviyesi bakımından da firmanın kredi bakiyesini net satışlarına oranlayarak düşük, orta ve yüksek olmak üzere üç kümeye ayrıldığı belirtildi.
Analizde, para siyasetinde sıkılaşmanın başladığı Haziran 2018-Eylül 2019 ile faizlerin yatay seyrettiği Haziran 2014- Eylül 2015 periyotlarının firma temerrütleri borçluluk ve ölçek açısından karşılaştırıldığında, temerrüt artışının yüksek borçlu orta ve büyük ölçekli firma kümesinde daha bariz olduğu görüldüğü kaydedildi.
‘BORÇLULUK VE TEMERRÜDE DÜŞME OLASILIĞINDA OLUMLU MÜNASEBET VAR’
Bulguların borçluluk ve temerrüde düşme mümkünlüğü ortasında müspet bir alaka olduğunu ve bu bağlantının faizlerin artmaya başladığı periyotta, yatay seyrettiği periyoda kıyasla daha güçlü olduğunu gösterdiği aktarılan tahlilde, öteki bir tabirle, temerrüdün borçluluğa olan hassaslığının yüksek faiz patikası ortamında daha da yükseldiği söz edildi.
Analizde, buna bağlı olarak, yüksek borçluluğa sahip firmaların 2023 yılı haziran ayında başlayan faiz artırım sürecine öbür firmalara kıyasla daha olumsuz reaksiyon vermesinin beklenebileceğine işaret edildi.
Kullanılan karşılaştırma periyotları ve mevcut faiz patikası devri ortasında iktisadın ivmesi, faiz oranlarındaki değişim oranı, bankaların risk yüklenme kapasitesi ve gerçek kesim borçluluğu açısından farklılıklar mevcut olduğu vurgulanan tahlilde, “Örneğin, gerçek bölüm borçluluğu ve mevcut TGA oranları enflasyon tesiriyle birlikte evvelki periyotlara kıyasla 2023 nakdî sıkılaşma periyodunda hayli düşük düzeyde. Ayrıyeten, 2018 periyoduyla karşılaştırıldığında, gerçek bölümün döviz konum açığı da hayli azalmış ve kur şoklarına karşı dayanıklılığı artmış durumda. Bu açılardan, bankaların kredi riski taşıma kapasitesinin, firmaların da borç taşıma kapasitesinin karşılaştırılan devirlerin üzerinde olduğunu söylemek mümkün. Bu durum, gerçek dal firmalarının ve bankacılık bölümünün kredi temerrütlerine karşı daha sağlam olduğunu gösteriyor” değerlendirmelerine yer verildi.
Firma temerrütlerinin 2023 yılı haziran sonrası ve 2018-2019 periyotlarında farklılaşmasını göstermek hedefiyle yaşlandırma tahlilinin 1 Haziran 2023 – 31 Ağustos 2024 devri için genişletildiği aktarılan tahlilde, şöyle devam edildi:
“Mayıs 2023 prestijiyle sağlıklı olarak tanımlanan firmaların temerrüt gelişimini evvelki periyotlarla karşılaştırdık. Buna nazaran, 2023 mayıs ayında sağlıklı olan firmaların takip eden aylarda temerrüde düşme oranları 2018- 2019 temerrüt oranlarından ve faizlerin artmadığı 2014 haziran sonrası periyotta gerçekleşen oranlardan besbelli biçimde daha düşük seyrediyor. Ayrıyeten, gerçekleşen temerrüt oranı ve temerrüde düşme suratı mevcut devirde epeyce olumlu seyretmekte.
Sektörel düzeyde bakıldığında da 2023 periyodundaki olumlu ayrışma epey bariz ve dallar ortasında homojen bir görünüm arz ediyor. Özetle, firma temerrüt oranları, nakdî sıkılaşma adımlarının kademeli atılması ve gerçek kesimin azalan yerli-yabancı para borç yükü nedeniyle ölçülü seyrediyor. Bununla birlikte, firma temerrüt oranları fiyat istikrarı ve finansal istikrar açısından yakından takip edilmesi gereken göstergelerden biri olmaya devam ediyor.”