Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Depremler yeryüzünde büyük hasarlara, can kayıplarına neden oluyor. Üstelik bilanço yalnızca sarsıntıdan sonra hasar tespit çalışmaları sırasında ortaya çıkmıyor. Çoğu vakit sarsıntının birinci dakikalarında kopan irtibat uzun müddet sağlıklı sağlanamıyor. Aslında bu durum yeni teknolojiyle ortaya çıkan bir şey de değil. 1894’te İrlanda’nın batı kıyısındaki Valentia Adası’ndan başlayan telgraf çizgisi, sırasıyla Newfoundland, Trinity Körfezi ve sonunda Bulls Körfezi’ne kadar döşendi. Bu telgraf sınırı, okyanusun tabanından tüm dünyaya yayılan irtibatın kaynağıydı. İnternetin, telefonun ve televizyonun olmadığı devirde bile irtibat bu kabloların güvenliğine bağlıydı. Ancak bugün olduğu üzere onları da koparan bir 7.2 büyüklüğünde zelzele oldu. Üstelik 1929’daki bu sarsıntıdaki gizemli ‘Titanik’ ayrıntısı, geminin lanetli olduğunu düşünenlerin zihninde yeni birer soru işaretleri oluşturacak cinsten!
HER ŞEY 18 KASIM 1929’DAKİ SARSINTIYLA BAŞLADI
18 Kasım 1929’da yaşanan, Newfoundland’ın güney kıyılarındaki Atlas Okyanusu merkezli Grand Banks zelzelesiyle yeryüzünde pek çok acı tablo kaydedilmişti. Yıkım, tsunami, yangın ve ölüm… Karada yaşanan her şey olağan seyrindeydi. Aslında olmaması gereken ancak her sarsıntıda yaşandığı için pek çok kişinin alıştığı görünümler kaydediliyordu. Ancak yaşayanlar dışında, zelzelenin üst merkezinde ne olduğundan kimse haberdar değildi. Çünkü karada olduğu kadar, okyanusun tabanında de bir enkaz vardı. Deprem, Newfoundland’ın yaklaşık 400 kilometre açıklarında olduğundan karada 28 kişi hayatını kaybetmişti. Okyanusun tabanında ise heyelanlar oluyor, yerdeki kum dorukları yer değiştiriyordu.
Yaşananlar, okyanus tabanına döşenen telgraf kablolarına da ziyan vermişti. Birinci bağlantının 16 Ağustos 1858’de bu çizgiler üzerinden düşük sınır süratiyle sağlanmıştı. O gün bir dönüm noktasıydı; iki kıta ortasında geçen birinci resmi telgraf, Birleşik Krallık Kraliçesi Victoria’nın Amerika Birleşik Devletleri Başkanı James Buchanan’a gönderdiği bir tebrik mektubu oldu. Lakin vakitle sinyal kalitesi düştü ve telgraf kullanılamaz hale geldi. İkinci kablo 1865’te geliştirilmiş materyalle döşendi. John Scott Russell ve Isambard Kingdom Brunel tarafından inşa edilen ve Sir James Anderson tarafından kaptanlığı yapılan SS Great Eastern gemisiyle yapılan döşeme, 64 yıl sonra ne yazık ki bir sarsıntıyla hasar görecekti. 18 Kasım 1929’daki 7.2 büyüklüğündeki sarsıntı, 12 denizaltı transatlantik telgraf kablosunu kopardı ve üç dalga halinde gelen bir tsunamiye yol açtı. Kanada’nın Newfoundland kenti ile Saint Pierre ve Miquelon, hem kopan 12 denizaltı kablosundan hem de tsunamiden en büyük ziyanı gören noktalardı. Bu, Kanada’da şimdiye dek kaydedilen en büyük denizaltı heyelanıydı ve 1894 Saint-Alban’da 185 milyon metreküp kaya ve toprağı yerinden oynatarak 4,6 milyon metreküp derinliğinde bir iz bırakan deniz altı kaymasından 500 kat güçlüydü.
YA KOPARSA NASIL TAMİR EDİLECEK?
Depremden çabucak sonra kıyıları vuran tsunami bittiğinde, elektrik, radyo ve telgraf irtibatları birkaç gün boyunca hiç kullanılamadı. SS Meigle’ın bir tehlike sinyaline cevap vermesi, materyal, yardım vazifelileri, tabipler, hemşireler, battaniyeler ve yiyecek göndermesi de 3 gün sürdü. Newfoundland, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık’tan gelen bağışlar toplamda yaklaşık 250 bin Kanada doları, yani aktüel kurla 6 milyon 174 bin 762 liraya ulaştı. 1952’de Columbia Üniversitesi’nden bilim insanları, ardışık olarak kopan kabloların kesimlerini bir ortaya getirerek heyelanın keşfine ve bulanıklık akımının birinci kere belgelenmesini sağladı. Depremin yol açtığı hasar tam 23 yıl sonra bir keşfin yapılmasını sağlamıştı. Kimileri için şerdeki ‘hayır’ buydu. Bilim insanları da bu afetten hareketle, büyük zelzelelerin bölgesel sıklığını belirlemek emeliyle, öteki tsunamiler tarafından biriktirildiği düşünülen kum katmanlarını inceledi. Ancak keşiflerin yanında bağlantının sağlanması için kabloların inançta olması gerekiyordu. Bir arıza olduğunda ise süratle müdahale edilmeli ve bozulan yer tamir edilmeliydi. Peki ancak bugün bile deniz tabanında 1.4 milyon kilometreden daha uzun telekomünikasyon kablosu bulunuyorken, kablolar nasıl tamir ediliyor?
Toplam uzunlukları Güneş’in çapı kadar olan bu kablolar, dijital dataların yüzde 99’unun aktarılmasını sağlıyor. Çapları çoklukla 2 cm’den biraz daha fazla yahut en fazla bir hortum genişliğinde olan kablolar bugün de 1929’daki üzere kopsa ve kesintiye yol açsaydı, Kuzey Amerika ve Avrupa ortasındaki bağlantı büsbütün sıfıra inebilirdi. Memleketler arası Kablo Muhafaza Komitesi’nin deniz danışmanı olan Mike Clare, mevcut kabloların hayli dirençli olduğunu söylüyor. Üstelik her yıl, kimsenin ruhunun duymadığı hasarların yaşandığını da ekliyor, “Kablolarda her yıl 150 ila 200 hasar yaşanıyor. Lakin 1.4 milyon kilometreyle oranlayınca bu çok fazla değil ve hasar meydana geldiğinde süratli bir biçimde onarılabiliyor.” Denizaltı kablo tamiratlarını yapan Küresel Marine’e nazaran arızaların yüzde 70 ila 80’i, çapaların kablolara takılması yahut teknelerin ağlarının sürüklenmesi üzere kazara gerçekleşen insan faaliyetlerine dayanıyor. Bu kazalar çoğunlukla 200 ila 300 metre derinliklere döşenen kablolarda meydana geliyor. Yani doğal afetler insanlara oranla çok daha saf sayılıyor. Dünya çapındaki arızaların yüzde 10 ila 20’si doğal tehlikelerden kaynaklanıyor. Bunlar da tıpkı bulunduğu güne kadar Titanik’in enkazını yuttuğu düşünülen su altı akıntıların neden olduğu problemler.
Titanik’in 4,8 kilometreye 8 kilometrelik Titanik enkaz alanı.
Pek çok firmadan onlarca grup, muhtemel bir arıza durumunda tahlil için dev su kütlelerinde hazır bekliyor ve bu iş için çok sayıda tamir gemisi bulunduruluyor. Bir arıza yaşanırsa, tamir gemileri stratejik olarak dünyanın dört bir yanında, sorunun kaynağına en fazla 10 ila 12 günde ulaşacak formda yerleştirilmiş durumda. Lakin bu süreçte dahi irtibatta rastgele bir kesinti olmaması için birtakım tedbirler de alınıyor.
KIZ KARDEŞİ, SARSINTIYA TİTANİK’İN ÜZERİNDE YAKALANDI
1985’te Robert Ballard tarafından bulunana kadar orada olduğundan kimsenin haberdar olmadığı Titanik, sarsıntının merkezine son dereceye yakındı. 100 yıl içinde yok olmasına kesin gözüyle bakılan enkaz, bundan 95 yıl evvel yaşanan zelzele münasebetiyle su altında yaşananlara şahit olmuştu. Hatta yalnızca şahit olduğu için bile hatalı ilan edileceği günler hiç de uzakta değildi.
Deprem ve Titanik’in başrolde olduğu 2 farklı argüman vardı. Biri, sarsıntının Titanik’in enkazını sonsuza dek bulunmamak üzere gömdüğü, başkasının ise 1912 batan geminin lanetinin sarsıntı yarattığıydı. İkinci sav için söylenecek çok şey vardı. Öyle ki Titanik’in kız kardeşi RMS Olympic, orada olduğunu hiç bilmediği halde 3 bin 800 metre derinlikteki enkazın tam da üzerinden geçerken sarsıntıya yakalanmıştı. Hatta yolcular bir ‘deja vu’ yaşanmasından kaygı duymuş ve geminin buzdağına çarptığı korkusuna kapılmıştı. Yıllar sonra ortaya çıkan bu ayrıntı, ‘geminin laneti’ diye nitelendirilmişti. Neyse ki Olympic’in kıssası 12 Nisan 1935’te hizmet dışı kalana kadar devam edecekti. Sarsıntıdan 56 yıl sonra bulunan Titanik enkazı ise sarsıntının ve su altı akıntılarıyla oluşan fırtınalarda sürüklenen dev kum kütlelerinin izlerini taşıyordu.