Gülsen Solaker | Kıvanç El
Türkiye ile Suriye ortasında 11 yıl ortadan ve bu müddet içinde karşılıklı yapılan çok sert açıklamaların akabinde yeni bir olağanlaşma süreci başlarken, barışı sağlamanın beklenti ve koşulları bulunan iki başşehir için çok kolay olmayacağı ve bu nedenle temkinli adımlarla ilerleneceği belirtiliyor.
2022 yılının son aylarında Türkiye Suriye’ye yönelik yeni askeri bir operasyon için Rusya ve İran’dan yeşil ışık bekler fakat bunu alamazken, yılın son günlerinde ise Şam idaresi ile 11 yıllık düşmanlığa son vermek için değerli bir adım attı.
Bu kapsamda 2011’den bu yana birinci üst seviye siyasi temas aralık ayının sonunda Rusya’nın konut sahipliğinde gerçekleştirildi ve Türkiye-Rusya-Suriye üçlü düzeneğinin birinci toplantısı savunma bakanları ortasında gerçekleştirildi.
Daha evvel istihbarat kurumları ortasında birinci tohumları atılan sürece dair yeni yılın birinci günlerinde de değerli bildiriler geldi.
Erdoğan’ın dün Putin’le görüşmesinde PKK ve YPG’nin Türkiye’nin hudut bölgelerinden, bilhassa de Tel Rifat ve Münbiç’ten temizlenmesi için “artık somut adım atılması gerektiğini” vurguladığı, “Suriye konusunda somut sonuç almak için rejimin yapan olması ve siyasi süreçte birtakım adımları hayata geçirmesinin gerekli olduğunu söz ettiği” açıklandı.
Putin ile görüşmesinin akabinde Erdoğan partisinin vilayet liderleri toplantısında da mevzuya değinerek, Rusya-Türkiye-Suriye olarak bir sürecin başlatıldığını belirtti ve “Ardından inşallah dışişleri bakanlarımızı tekrar üçlü olarak bir ortaya getireceğiz. Daha sonra da gelişmelere nazaran önderler olarak bir ortaya geleceğiz. Kaygımız bölgedeki sükuneti, suhuleti sağlamak, bölgede barışı hâkim kılmak” diye konuştu.
Ankara sürece nasıl bakıyor?
Pek çok uzmanın işaret ettiği üzere Ankara ile Şam ortasındaki meseleler uzun yıllar içinde çok çetrefilli bir hale gelmiş durumda ve yalnızca iki ülkenin değil bölge ülkelerinin yanı sıra büyük güçlerin de çıkarlarını direkt tesirler halde.
Peki Ankara sürece nasıl bakıyor?
DW Türkçe’nin mevzuyla ilgili yetkililerden edindiği bilgiye nazaran; Ankara Şam ile başlayan süreçte “terörle çaba ve mültecilerin geri dönüşü” başlıklarını öncelikli olarak ele alıyor. Türkiye’nin PKK ve YPG konusunda uzun müddettir devam eden külfetlerinin Şam idaresinin de istemesi durumunda ortak bir formda çözümlenmesi umuluyor.
Ancak kısa vadede bir sonuç beklemenin gerçekçi olmadığı da vurgulanan ögelerden birisi. Şu anda yalnızca bir sürecin başında olunduğunu söz eden Ankara’daki yetkililer, başkanların en son noktada görüşeceğini ve bunun da yüz yüze mi yoksa telefonla mı olacağının ya da nerede olacağının şu an için belirli olmadığını belirtiyor.
Mısır ile başlayan olağanlaşma süreci kapsamında Erdoğan, daha evvel çok sert bir halde eleştirdiği Mısır Devlet Başkanı Sisi ile Katar’daki 2022 FIFA Dünya Kupası’nın açılışında el sıkışmıştı. Erdoğan ile Esad’ın birinci el sıkışması için de emsal bir durumun oluşturulabileceği söz ediliyor.
Bu ortada Türkiye’nin son devirde ilgilerini düzelttiği Birleşik Arap Emirlikleri’nin Dışişleri Bakanı Şeyh Abdullah bin Zayid Al Nahyan’ın da dün Şam’da Esad ile bir ortaya gelmesi dikkat çekti.
Bu evrede iki başşehrin de geri adım atmadığı hususların bulunduğunu söyleyen kaynaklar, bu mevzularda tarafların görüşlerinin birbiri ile ahenkleştirilmesinin bir süreç olduğunu ve her diplomatik müzakerede olduğu üzere bunun vakit alabileceğini söz ediyor.
Semin: Süreç üç ayaklı
İstanbul Gelişim Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Ali Semin, iki ülke ortasındaki olağanlaşma sürecinin üç ayaklı olduğuna ve birinci ayağı olan istihbarat-güvenlik boyutlu görüşmelerin bir müddettir yapıldığını söyleyerek, ikinci ayağı ise diplomasinin oluşturacağını söylüyor.
Diplomatik alaka çabucak kurulmasa da tahminen birinci başta özel temsilciler vasıtasıyla yol alınabileceğini tabir eden Semin, son ayakta ise önderlerin bir ortaya gelmesinin kelam konusu olabileceğini belirtiyor. İstihbarat ve güvenlikle ilgili görüşmelerden bir sonuç alınması nedeniyle bir sonraki basamağa geçilmeye karar verildiğini öngören Semin, şöyle konuşuyor:
PKK ve YPG ile uğraş kapsamında ortak bir operasyon olmasa bile Türkiye’nin hudut ötesi harekatına Suriye’nin de onayının olması üzere bir metodun devreye girebileceğini belirten Semin, Suriyeli muhalifler konusunda ise bir çeşit yumuşak geçiş düşünülebileceğini tabir ediyor.
Semin’e nazaran başlatılan süreçte meselelerin tahlili “masada daha kolay, alanda ise daha güç bir şekilde” olabilir. “Suriye, artık yalnızca Suriye’den ibaret değil” diyen Semin, Suriye savaşının büyük güçlerin devrede olduğu bir vesayet savaşına dönüştüğüne ve Suriye’nin toprak bütünlüğünün korunmasının epeyce zorlaştığına dikkat çekiyor.
Bu ortada Türkiye ile Suriye ortasındaki sürecin Suriye’nin kuzeydoğusunda YPG ile birlikte IŞİD ile uğraş eden ABD’ye ve Türkiye-ABD bağlantılarına tesiri de farklı bir tartışma konusu. Türkiye ve Suriye ortasında 28 Aralık’ta Moskova’da gerçekleşen üçlü toplantıya ait birinci açıklama ABD Dışişleri Sözcüsü Ned Price’dan gelmiş ve Price soru üzerine “Politikamız değişmedi. Esad’ı eski durumuna döndürmek için bağlarını uygunlaştıran yahut dayanak veren ülkeleri desteklemiyoruz” karşılığını vermişti.
Esad ile barış seçime mi ayarlı?
Öte yandan Erdoğan’ın uzun müddet “katil” olarak nitelendirdiği Suriye lideri ile barışmasının seçim ile irtibatlı olduğunu düşünenler de bulunuyor. Esad’ın Erdoğan’a seçim kazandırmayı istemeyebileceği ve bu nedenle seçim öncesi ortak fotoğraf vermekten kaçınacağına ait haberler de yayımlanmıştı.
Lübnan’da yayın yapan Annahar Gazetesi Türkiye Editörü Sarkis Kassargian, Şam’daki yetkililerle yaptığı görüşmelerden edindiği izlenimi aktararak, Erdoğan’ın telaşlı halinin nedeninin seçimler olduğunun bilindiğini söylüyor ve şöyle konuşuyor:
“Ama onlar ‘bizi ilgilendiren kurallarımızın yerine gelmesi. O kurallar yerine gelir, olağanlaşma olur ve olağanlaşma tesirinde Erdoğan kazanır ya da kaybederse o Türkiye’nin iç meselesi’ diyorlar. Yani onları ilgilendiren isteklerinin yerine getirilip getirilmeyeceği.”
Sürece dair yalnızca Ankara’nın değil Şam’ın da belirli beklentileri ve kuralları mevcut. Bunların başında Türkiye’nin askerlerini Suriye’den çekmesi ve Şam idareye karşı savaşan silahlı kümelere olan takviyesini büsbütün kesmesi bulunuyor.
Geçtiğimiz günlerde Şam idaresine yakın El Vatan gazetesinde yayımlanan bir haberde ise Ankara ve Şam’ın 4 ana bahiste uzlaştığı tez edilerek, bu husus başlıkları “Türkiye’nin Suriye’den çekilmesi ve Suriye’nin toprak bütünlüğüne hürmet göstermesi, M-4 karayolunun açılması ile PKK’nın iki başşehir tarafından da tehdit ögesi olarak kabul edilmesi” olarak sıralanmıştı.
Suriye siyasetini yakından takip eden gazeteci Kassargian “Esad kaideleri yerine gelmezse Erdoğan ile görüşmeyecektir. Bana nazaran bu kesin. Zira artık bu bir ilkesel sorun olur. Esad bunu kabul etseydi İsrail’le ya da Körfez ülkeleriyle tıpkı sürece dahil olabilirdi. Lakin Esad her ne kadar pragmatik olarak ‘ülkem için yaparım’ diyorsa da çekilme kaidesi yerine gelmezse masaya oturmayacaktır diye düşünüyorum” diyor.
Sığınmacıların gitmesi kolay mı?
Seçim öncesi yapılan kamuoyu yoklamalarının toplumun kıymetli problemlerden birisi olarak gösterdiği sığınmacılarla ilgili adım atmak da iktidarın öncelikleri ortasında yer alıyor.
Semin, Suriye nüfusunun 12 milyonunun öbür ülkelerde sığınmacı olarak yaşamasının Şam idaresi için de aslında bir meşruiyet sorunu olduğunu söyleyerek, sağlanacak bir uzlaşı ile Türkiye’deki sığınmacıların yüzde 25-30’unun istekli halde dönüşü için iki ülkenin bir formül bulabileceğini lakin bunun seçime kadar tamamlanmasının saha gerçekleri açısından sıkıntı olacağını düşünüyor.
Kassargian ise mültecilerin büyük çoğunluğunun Suriye’ye dönmesi ile ilgili asıl zorluğun ekonomik nedenler olduğunu belirterek, “Bu beşerler ortasında tabi ki Esad zıtları da var. Ancak her ne kadar siyasi uzlaşı, garantiler, af kararları falan olsa bile bugünkü Suriye’nin ekonomik kaideleri mültecilerin dönmesi için uygun kurallar değil. Bence mültecilerin en kıymetli sıkıntısı döndüklerinde nasıl yaşayacakları” tespitinde bulunuyor.
Şam idaresi ile yalnızca Türkiye’nin değil Körfez ülkelerinin de olağanlaşmaya gittiğini hatırlatan Kassargian, Esad muhaliflerinin dönüş için başkentlerden gelecek işaretlerle hareket etmesini beklediğini de tabir ediyor.